اطلاعاتی کامل در مورد آنفلوآنزای پرندگان
آنفلوآنزای پرندگان چه علائمی دارد
علائم بیماری در انسانها مثل همان علائم آنفلوآنزای معمولی هستند و فقط شدت بیماری به مراتب بیشتر است به حدی که حتی گاهی باعث مرگ هم میشود(واقعهای که در این بیماری چندان ناشایع هم نیست).
تب (بالاتر از ۳۸درجه)، سردرد، بیحالی،کوفتگی عضلانی،خستگی،حالت تهوع و استفراغ، دردهای منتشر عضلانی و اسکلتی،زکام، سرفه، خلط، تنگینفس، خسخس سینه،التهاب و احتقان مخاطات و به ویژه ملتحمه چشم و گلودرد از مهمترین علائم این بیماری میتوانند باشد. البته باید تاکید شود که هر فردی که این علائم را داشت الزاما به این بیماری مبتلا نیست. این علائم،علائمی کاملا غیراختصاصی هستند و در بسیاری از بیماریهای دیگر نیز ممکن است مشاهده شوند. تنها باید توجه داشت که اگر فردی سابقه تماس با حیوانات یا بیماران مشکوک به ابتلا به آنفلوآنزای پرندگان را داشته است باید در صورت مشاهده این علائم هر چه سریعتر به پزشک متخصص عفونی مراجعه کند تا آزمایشها و اقدامات درمانی و تشخیصی مناسب هر چه سریعتر آغاز شوند.در اینجا هم مثل هر بیماری دیگری مسلما هر چه مراحل تشخیصی و درمانی با سرعت بیشتر و در مراحل زودرستر بیماری انجام شود،موفقیت پزشکان و احتمال بهبود کامل و کاهش عوارض بیشتر خواهد بود. علائم بیماری تنها به موارد مزبور محدود نمیشوند. به طور مثال در برخی از موارد اسهال و یا حتی اسهال خونی هم به عنوان علامت بیماری گزارش شده است. به ویژه در مراحل پیشرفته بیماری،علائم متنوع دیگر هم ممکن است در بیماری بروز کنند
چگونه با ویروس آنفلوآنزای پرندگان مبارزه کرد؟
ویروس آنفلوآنزای پرندگان در دماهای پائین مقاوم بوده و حداقل تا سه ماه میتواند در کودهای آلوده زنده بماند. همچنین قادر است که در محیط آب با دمای 22 درجه سانتیگراد به مدت 4 روز و در آب با درجه حرارت صفر درجه سانتیگراد به مدت بیش از 30 روز به حیات خود ادامه دهد.اما به هر حال اگر این ویروس تنها به مدت 3 ساعت در دمای 65 درجه سانتیگراد،یا نیم ساعت در دمای 60 درجه سانتیگراد قرار گیرد، نابود میشود. همچنین تماس ویروس با مواد ضدعفونی کنندهای نظیر فرمالین و ید باعث از بین رفتن آن خواهد شد. به طور کلی مقدار یک گرم از کود آلوده مرغی حاوی چنان تعداد بالایی از ویروس به شدت بیماریزای آنفلوآنزای پرندگان است که میتواند حدود یک میلیون مرغ را به بیماری مبتلا کند. با توجه به ویژگیهای مزبور،کنترل حرکات پرندگان در منطقه محافظت (حداقل به شعاع 3 کیلومتر) و منطقه مراقبت(حداقل به شعاع 10 کیلومتر) در اطراف محل آلوده باید تعیین و اعلام شود. این منطقههای مشخص شده حداقل باید تا 30 روز پس از پاکسازی و ضدعفونی محل هم محافظت شوند. با توجه به مقاومت بالای ویروس، برای ضدعفونی کردن وسایل آلوده به خون و مایعات بدن بیماران مشکوک،از هیپوکلریدسدیم 1درصد و برای ضد عفونی کردن سطوح فلزی صاف که در آنها نمیتوان از مواد سفید کننده استفاده کرد(برای مثال روی میز) از الکل 70 درصد استفاده کرد. یکی دیگر از ویژگیهای این ویروس که باز برخطرناک بودن آن دلالت دارد این است که این ویروس ممکن است در اولین طغیانهای خود (مثل طغیانهای پنسیلوانیا،کلرنکریو ایتالیا) از بیماریزایی اندکی برخوردار باشد اما به تدریج در عرض 6 تا 9 ماه و پس از چند بار عبور از بدن ماکیان دیگر،به تدریج قدرت بیماریزایی و میزان کشندگی ویروس افزایش پیدا میکند وحتی به حدود 100 درصد هم میرسد.
چه مشکلاتی برای مقابله باآنفلوآنزای پرندگان در ایران وجود دارد؟
به نظر میرسد که در کشور ما مشکلات خاص و ویژهای در راه مبارزه با این بیماری وجود داشته باشد.
1- اطلاعرسانی کم بوده است. مسئولان با فرض اینکه اطلاعرسانی و مخصوصا اعلام خبر بروز آلودگی در کشور باعث تشویش اذهان مردم و ایجاد تنش در آنها میشود، از اطلاعرسانی کافی سرباز زدهاند. اما واقعیت این است که آن قدر باید در مورد این بیماریها صحبت بشود که چشم مردم باز باشد. به عقیده متخصصان داشتن اطلاعات در زمینه این بیماری تنش ایجاد نمیکند،بلکه بروز حمله بیماری و گسترش آن در کشور یک تنش واقعی است.
2- یک مشکل عمده کشور ما قاچاق است. وجود یک مرز طولانی با کشورهای به شدت آلودهای نظیر ترکیه و عراق، باعث میشود که کنترل این مرزها از نظر قاچاق بسیار سخت باشد. انتشار بیماری در شهرهای نزدیک مرز ایران باعث میشود که تعداد زیادی پرنده در این شهرها کشته شوند. قاچاقچیان از این وضعیت استفاده میکنند و این مرغهای آلوده را با قیمت ارزان به کشور ما قاچاق میکنند. این امر به راحتی باعث ورود ویروس به کشور ما میشود. یکی از مهمترین اقداماتی که در حال حاضر وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی باید به آن اقدام ورزند مراقبت از مرزها وجلوگیری از هر گونه قاچاق پرندگان به داخل کشور است.
3- طرح نامناسب مرغداریهای موجود در کشور ما هم یکی از مشکلات دیگر است. بسیاری از مرغداریها و بالاخص مرغداریهای بومی و محلی کشور ما که در بسیاری از شهرها و روستاهای شمالی وجود دارند،کاملا غیرصنعتی و غیراصولی ساخته شدهاند. در اصل در بسیاری از خانههای روستایی شمال کشور ما یک مرغداری کوچک وجود دارد که کاملا روباز و غیرپوشیده است. با این حساب پرندههای مهاجر آلوده به راحتی میتوانند با این پرندگان در تماس قرار بگیرند و عفونت را به آنها منتقل کنند.دراین حالت، در اصل تمام خانههایی که یک مرغداری کوچک برای خود داشتهاست،به یک مخزن بیماری تبدیل میشوند و کنترل بیماری تقریبا به طور کامل از دست خارج میشود. با این حساب بیماری به راحتی در کل منطقه پخش و منتشر میشود.
برای کنترل بیماری چه اقداماتی لازم است؟
شاید بتوان گفت که مهمترین اقدام برای کنترل بیماری انجام اقداماتی برای کنترل بیماری در پرندگان و معدوم کردن فوری ماکیان و پرندگان مبتلا باشد. بدین منظور معدوم کردن سریع همه پرندگان بیمار یا تماس یافته،دفع مناسب لاشههای حیوانات معدوم شده و قرنطینه و ضدعفونی کردن مرغداریها باید صورت گیرد. پیگیری و شناسایی موارد احتمالی آلودگی در انسان،هوشیار کردن نظام بهداشتی جوامع و اطلاعرسانی کافی و کامل به مردم، انجام به موقع اقدامات پیشگیرانه به وسیله واکسیناسیون و دارو، ثبت و گزارش موارد مشکوک انسانی، درمان موارد مشکوک انسانی، رعایت اصول حفاظتی در کارکنان شاغل در مرغداریها و تمام افراد دیگری که به هر نحو در معرض خطر و در تماس با پرندگان هستند و پیگیری احتمال تغییر روند انتقال آنفلوآنزای H5N1 از نوع حیوان به انسان به نوع انسان به انسان از دیگر اقدامات لازم برای مقابله با آنفلوآنزای پرندگان محسوب میشود. در مورد لزوم جلوگیری از تماس ماکیان اهلی با پرندگان وحشی هنوز اختلافنظر بسیار زیاد است. سازمان بهداشت جهانی عقیده دارد با توجه به اینکه هنوز دلایل متقاعد کنندهای مبنی بر انتقال این ویروس از پرندگان وحشی به اهلی در دست نیست،نیازی به دفع پرندگان وحشی نخواهد بود. اما بسیاری از متخصصان هنوز هم معتقدند که پیشگیری از تماس ماکیان اهلی با پرندگان وحشی و به ویژه پرندگان آبزی باعث پیشگیری از انتشار ویروسهای بیماریزا در میان ماکیان اهلی میشود. ضمنا مشخص شده است که استفاده این پرندگان از منابع مشترک آب و غذا ممکن است یکی از راههای مهم انتقال ویروس بین حیوانات باشد زیرا این منابع تغذیه به راحتی توسط فضولات حیوانات وحشی آلوده گردیده و به آسانی باعث انتقال ویروس به پرندگان اهلی میشود.
در مورد کشور ما نیز به نظر میرسد که برخی از اقدامات خاص نیز برای پیشگیری لازم باشد. تامین اعتبار لازم برای کمک مرغداریها از این میان است. مسلما اگر قرار باشد که تمام مرغهای یک مرغداری به علت وجود شواهد ابتلا،معدوم شود، صاحبان این مرغداریها دچار خسارتهای مالی سنگین میشوند که باید توسط دولت جبران شود. در غیر این صورت مرغداریها وجود آلودگی و عفونت را گزارش نخواهند داد و این امر زمینه را برای گسترش شدید بیماری فراهم میکند. مسلما حمایت کامل دولت از مرغداران و صاحبان صنایع مشابه باعث دلگرمی این افراد شده و همکاری کامل آنها را جلب میکند. این امر اگر چه نیازمند یک سرمایهگذاری بزرگ و هنگفت است.اما در بلند مدت واقعا یک سرمایهگذاری مقرون به صرفه است. مسلما هزینه درمان افراد مبتلا به این بیماری وخسارتهای ناشی از یک اپیدمی وسیع و مرگومیر ناشی از آن به مراتب بیش از سرمایهای خواهد بود که در این مرحله باید جهت سرکوب کردن بیماری لازم است. از دیگر اقدامات لازم برای کشور یا ،افزایش اطلاعرسانی و آگاهیهای اعم افراد جامعه و بالاخص شاغلان و صاحبان صنایع مربوط به پرورش و نگهداری از پرندگان و طیور است. مسلما اگر این افراد در مورد خطرات ناشی از این بیماری و وسعت نگرانیها آگاهی کافی داشته باشند، خود نقش مهمی در مقابله موثر،با این بیماری بازی خواهند کرد. با توجه به این افراد در خط نخست تماس با این حیوانات قرار دارند میتوانند در صورت آشنایی کافی، به سرعت ابتلای حیوانات را تشخیص وگزارش دهند و در مراحل مقابله به بیماری نقش موثر داشته باشند. درضمن با توجه به اینکه این افراد بیشتر از دیگران در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، باید با علائم ابتلای انسان هم آشنایی داشته باشند، تا در صورت بروز هر گونه علائم مشکوک،هر چه سریعتر به پزشکان متخصص مراجعه کنند. مقابله همه جانبه و بسیار جدی با قاچاق گوشت مرغ و پرندگان از مرزها و به ویژه مرز کشورهای آلودهای مثل ترکیه و عراق از دیگر اقدامات لازم است. متخصصان معتقدند که ارزان شدن قیمت مرغ در استانهای غربی کشور علامت نگران کنندهای است که میتواند ناشی از قاچاق حیوانات آلوده با قیمت ارزان باشد. مورد دیگری که به نظر میرسد هنوز باید درکشور ما بیشتر مورد توجه قرار گیرد فراهم کردن میزان کافی از واکسن و داروهای مناسب در کشور است. به هر حال در این شرایط حساس نباید هیچگونه کمبود و محدودیتی در مورد داروها و دیگر وسایل مقابله با این بیماری وجود داشته باشد و تمام امکانات باید بسیج و آماده باشند.
واکسنهای آنفلوآنزا، موثر یا بیتاثیر؟
در واقع باید گفت که ویروسهای آنفلوآنزا قادرند پروتئینهای سطحی خود را عوض کنند. بنابراین واکسنی که برای یک ویروس ساخته میشود برای ویروسهای دیگر که تغییر چهره دادهاند، موثر نیست.پس واکسنهایی که در حال حاضر بر علیه آنفلوآنزا وجود دارند احتمالا محافظت چندانی در برابر آنفلوآنزای پرندگان ایجاد نمیکنند. اما یک واقعیت دیگر هم وجود دارد و آن اینکه: همان طور که گفته شد، فعلا ویروس H5N1 یک عامل بیماریزای انسانی نیست و در انسانها قادر به تولید پاندمی نیست. تنها زمانی گسترش در بین انسانها رخ میدهد که ویروس قابلیت انتشار از انسان مبتلا به انسان دیگر را به دست آورد. این واقعه یا به صورت تصادفی و به علت رخداد جهشهای ژنتیکی در ژنهای ویروس ایجاد میشود و یا در صورت ترکیب ویروس H5N1 با ویروسهای آنفلوآنزای انسانی موجود. واکسنها در برابر ویروسهای آنفلوآنزای انسانی موجود محافظت ایجاد میکنند و بنابراین با کاستی از احتمال ابتلا به این ویروسهای آنفلوآنزا، از احتمال ترکیب و برخورد ویروس H5N1 با آنها هم میکاهند. بدینترتیب، احتمال تولید سوشهایی با قدرت انتقال از انسان به انسان به طور چشمگیری کاهش پیدا میکند. پس اگر چه واکسنهای آنفلوآنزای معمولی که در حال حاضر در دسترس نیستند، به طور مستقیم برعلیه آنفلوآنزای پرندگان دفاعی ایجاد نمیکنند، اما در بلند مدت بسیار موثرند و احتمال دستیابی ویروس به قابلیت نشر از انسان به انسان را به طور محسوسی کاهش میدهد.
آنفلوآنزای پرندگان چند نوع است؟
در کل سه نوع ویروس آنفلوآنزای مختلف با نامهای A,B,C وجود دارند که هر سه میتوانند باعث ابتلا به آنفلوآنزا شوند. اکثر مواردی که باعث همهگیریهای گسترده و در حد جهانی بیماری میشوند،از گسترش آنفلوآنزاهای تیپ A منشا میگیرند. عفونت آنفلوآنزای پرندگان هم توسط یکی از همین انواع ویروسهای آنفلوآنزای تیپA ایجاد میشود. درحدود 51 زیر گونه مختلف از ویروس آنفلوآنزا قادر هستند که در پرندگان بیماری ایجاد کنند و بنابراین میتوان پرندگان را به عنوان مخازنی برای این ویروس در نظر گرفت. از این بین تاکنون تمام طغیانهای بیماری ناشی از دو زیر گونه H5وH7 بودهاند. عفونت نسبتا جدید آنفلوآنزا در میان پرندگان که بحث آن در محافل پزشکی و غیرپزشکی بسیار داغ است و این روزها از آن تحت عنوان آنفلوآنزای مرغی یاد میشود در اصطلاح پزشکی آنفلوآنزای بسیار بیماریزای پرندگان نام دارد که به وسیله نوعی از ویروسهای آنفلوآنزای A از زیر گونه H5N1 ایجاد میشود. این ویروسها به طور عادی فقط در پرندگان و خوک باعث ایجاد بیماری میشوند و سایر گونهها را درگیر نمیکنند اما از حدود 9 سال پیش اولین ابتلای انسان به آن نیز گزارش شده که این مسئله باعث وحشت جامعه پزشکی و تشویش اذهان عمومی شد.
این همه وحشت، چرا؟
اگر چه این ویروس به طور عمده در پرندگان وخوک باعث ایجاد بیماری میشود اما طی سالهای اخیر گزارشهای رو به افزایش از ابتلای انسانها به این ویروس نیز گزارش شده است که توجه به بهداشت عمومی را طلب میکند. دراصل این ویروس نه تنها انسان را هم آلوده میکند و موجب یک بیماری بسیار شدید با میزان مرگومیر بالا در انسان ها میشود، بلکه دیگر این توانایی را دارد که خود را با انسان تطبیق دهد و به عنوان یک عامل بالقوه بیماریزا برای انسان مطرح شود. به عبارت دیگر این آنفلوآنزای مرغی که در حال حاضر در دنیا وجود دارد. فعلا در مرحلهای است که فقط از حیوان به حیوان انتقال پیدا میکند و انسانها هم به طور تصادفی گهگاه به علت مواجهه و تماس با همین حیوانهای بیمار، آلوده میشوند. هنوز قابلیت انتقال از انسان به انسان وجود ندارد. اما گاهی اوقات در ژنهای این ویروسها جهشهایی ایجاد میشود که قابلیت سرایت از انسان به انسان را هم در آنها ایجاد میکند و این ویروس به عنوان یک عامل بالقوه بیماریزا خود را با انسان تطبیق میدهد. در حال حاضر اگر انسانی به آنفلوآنزای پرندگان مبتلا شود،امکان اشاعه بیماری و انتقال آن به دیگران را ندارد و بیماری در بستر باقی میماند. اما اگر جهشی رخ بدهد که قابلیت سرایت به انسانهای دیگر را به ویروس اعطا کند، آنگاه در صورت ابتلای یک انسان،افراد در تماس با او همگی در خطر بسیار بالای ابتلا قرار میگیرند. یک فرد مبتلا میتواند،دهها فرد دیگر را مبتلا کند. سپس صدها نفر دیگر، در مرحله بعد هزارها نفر دیگر و در انتها میلیونها نفر در سرتاسر جهان به عفونت شدید و خطرناک آنفلوآنزای مرغی مبتلا میشوند و از این بین احتمالا صدها هزار نفر خواهند مرد.این در اصل همان واژه وحشتناک پاندمی است. خوشبختانه هنوز بیماری قابلیت انتقال از انسان به انسان را پیدا نکرده است و پاندمی مزبور تنها در بین ماکیان است. این مرحله به راحتی و با معدوم کردن گسترده ماکیان بیمار یا در معرض مواجهه قابل کنترل است. اما اگر زمانی فرا برسد که بیماری قدرت سرایت از انسان به انسان را پیدا کند، فاجعهای غیرقابل کنترل در دنیا ایجاد شده است که با مرگ صدها و حتی میلیونها انسان همراه خواهد بود.
پرندگان چگونه ویروس را از خود انتشار میدهند؟
در موارد دفعی پرندگان مقادیر بسیار زیادی از ویروس وجود دارد که باعث آلودگی خاک و حتی گرد و غبار میشود. علاوه بر این ویروس قادر است که از طریق هوا هم به آسانی از پرندهای به پرنده دیگر منتقل شود. اشیاء آلوده، قفسهها و کل تجهیزات محلهای نگهداری ماکیان و پرندگان،غذای پرندگان و لباسها و بهویژه کفشهای کارکنان مرغداری همگی میتوانند باعث انتقال ویروس از محلی به محل دیگر بشوند. در ضمن باید توجه داشت که جوندگان وحتی حشراتی نظیر کک میتوانند به عنوان یک ناقل مکانیکی عمل کنند و ویروس را جابهجا کنند. بدین ترتیب پس از دفع ویروس در فضله پرنده، این ویروس به طور وسیع به حیوانات ومناطق دیگر گسترش پیدا میکند. به طور تصادفی ممکن است انسانی که با همین منابع آلوده تماس دارد هم عفونی و مبتلا شود و نوع بسیار شدیدی از آنفلوآنزا را از خود نشان دهد که حتی میتواند به مرگ بیمار هم منتهی شود.
این ویروس میتواند از طریق فضولات و موارد دفعی پرندگان وحشی آلوده به ماکیان اهلی هم انتقال پیدا کند. این انتقال مخصوصا زمانی صورت میگیرد که ماکیان اهلی خارج از قفس و آزاد باشند و یا از منابع آلوده به مواد دفعی پرندگان وحشی ناقل تغذیه کنند. پرندگان مهاجر(چه آبزی، چه دریایی و چه ساحلی) همگی میتوانند ویروس آنفلوآنزای پرندگان را تا فواصل بسیار دور انتقال دهند. تجارت جهانی پرندگان هم خود باعث تسهیل سرایت ویروس از کشوری به کشور دیگر میشود. جالب اینجاست که ماکیان آبزی و بهویژه اردکهای وحشی باتوجه به مقاومت بسیار بالایی که در مقابل عفونت حاصل از این بیماری دارند میتوانند بدون اینکه به بیماری شدیدی مبتلا شوند و از پا در بیایند، ویروس را در محیط اطراف خود پخش کنند.
دنیا برای آنفلوآنزای پرندگان چه کرده است؟
طی ماههای اخیر سازمان بهداشت جهانی اقدام به اطلاعرسانی، جمعآوری اطلاعات،انجام تحقیقات متعدد و نیز تهیه دستورالعملهای لازم برای مبارزه با این بیماری را کرده است. آخرین جدول ارائه شده توسط این سازمان در مورد آمار تخمینی این بیماری در زیر به نمایش گذاشته شده است که نشان دهنده آمار رسمی حاصل از تنها 4 کشور در آسیای جنوب شرقی است.
بخش اعظم تلاشهای سازمان بهداشت جهانی تهیه دستورالعملها و راهکارهای مناسبی برای پزشکان است تا برخورد صحیح و نحوه مقابله با این بیماریها را به آنها آموزش دهد.
به عقیده پژوهشگران سازمان بهداشت جهانی، واکسن اولین خط دفاعی است. این پژوهشگران اعتقاد دارند که بیماری را به شرطی میتوان مهار کرد که:
1- ویروس سریعا شناسایی شود.
2- از انتشار سریع ویروس جلوگیری شود .
3- داروهای ضدویروس به اندازه کافی و در اسرع وقت در دسترس باشند.
برچسب: ،