مرکز خرید روغن سوخته و تصفیه روغن سوخته در سراسر کشور ایران

فقر آهن و کم خونی ناشی از آن جزو مشکلات عمده تغذیه ای و بهداشتی در کشور ما است.
گروههایی که بیشتر در معرض کم خونی و به ویژه کم خونی ناشی از فقر آهن قرار دارند عبارتند از:شیرخواران، کودکان زیر 6 سال، نوجوانان به خصوص دختران، زنان در سنین باروری و زنان باردار. البته پسران نوجوان و مردان بالغ هم ممکن است دچار کم خونی ناشی از فقر آهن شوند، اما این خطر در آنها کمتر است.

  آهن مهمترین ماده اولیه برای ساختن گلبولهای قرمز خون است. البته علاوه بر آهن، مواد مغذی دیگری مانند اسیدفولیک، ویتامینهای ب6، ب 12، ث و پروتئین هم برای خون سازی لازم است که باید از راه رژیم غذایی روزانه تأمین شود.

اگر برای ساختن گلبولهای قرمز خون، آهن به مقدار کافی در دسترس بدن نباشد، ابتدا فرد از ذخیره آهن بدن خود استفاده می کند. سپس با ادامه کمبود، ذخایر بدن کاهش می یابد و در صورت تخلیه ذخایر آهن بدن، کم خونی فقر آهن بروز می کند.

عوارض کم خونی ناشی از فقر آهن در یادگیری کودکان و نوجوانان
آهن کافی برای حفظ سلامت، رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است. اگر چه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری شده ولی آثار نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و در اوایل کودکی غیر قابل جبران است.
کم خونی ناشی از فقر آهن در کودکان زیر 2 سال و کودکان سنین مدرسه با تأخیر رشد خفیف همراه است و درمان کم خونی موجب افزایش سرعت رشد می شود.

کودکان و دانش آموزان دارای کم خونی معمولاً احساس ضعف و خستگی می کنند، از فعالیتهای بدنی و ورزش دوری کرده و بی حوصله و بی تفاوت هستند. ضریب هوشی کودکان با کم خونی فقر آهن، 5 تا 10 امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است. دادن آهن به کودکان کم خون موجب کاهش ابتلا به بیماریهای عفونی می شود.

علل ایجاد کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران مدرسه و بلوغ
عادتها و رفتارهای غذایی خاص در دوران مدرسه و بلوغ، اغلب موجب می شود که کودکان و دانش آموزان به جای مصرف غذاهای خانگی، از غذاهای غیرخانگی مانند انواع ساندویچهای سوسیس و کالباس، پیتزا و تنقلات غذایی کم ارزش مانند چیپس، نوشابه، شکلات و پفک استفاده کنند و به این دلیل در معرض خطر کمبود آهن قرار گیرند. این مواد احساس سیری کاذب به فرد می دهد و او را از غذای سفره محروم می کند؛ زیرا این غذاها اغلب از نظر آهن فقیرند. رعایت نکردن اصول بهداشتی، آب آشامیدنی ناسالم، توالتهای غیربهداشتی، عدم شستشو و ضدعفونی صحیح سبزهای خام و در نتیجه ابتلا به آلودگیهای انگلی از دیگر عوامل کاهش اشتها و کاهش جذب آهن و در نتیجه کمبود آهن است.

مشکلات دندانی در اثر مصرف بی رویه شکلات و شیرینی ایجاد شده و به کم اشتهایی و کاهش دریافت مواد مغذی از جمله آهن منجر می شود. در سنین مدرسه، بدن به دلیل رشد به آهن بیشتری نیاز دارد و مصرف ناکافی منابع غذایی حادی آهن در این دوران، به کمبود آن منجر می شود. در دوران بلوغ به دلیل جهش رشد، نیاز دختران و پسران نوجوان به آهن بیشتر از دوران قبل است و در صورتی که از منابع غذایی حاوی آهن در برنامه غذایی روزانه به اندازه کافی مصرف نشود، نوجوان به سرعت در معرض خطر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن قرار می گیرد.

 در دوران بلوغ، دختران علاوه بر جهش رشد، به دلیل عادت ماهیانه و از دست دادن خون نسبت به کم خونی ناشی از فقر آهن بسیار حساستر و آسیب پذیرتر هستند. و به این دلیل کم خونی ناشی از فقر آهن در دختران نوجوان در مقایسه با پسران نوجوان شیوع بالاتری دارد.

 تغییرات خلق و خو در دوران بلوغ ممکن است موجب کم اشتهایی شود و با مصرف ناکافی غذا، دریافت آهن و سایر مواد مغذی محدود شود. مهمترین و شایعترین علل بروز کمبود آهن، مصرف کم انواع گوشت به ویژه گوشت قرمز است که آهن قابل جذب دارد. از عوامل دیگر مصرف چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از غذاست.

تا نن موجود در چای می تواند جذب آهن را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش دهد. مصرف ناکافی مواد غذایی حاوی ویتامین ث موجب کاهش جذب آهن غذا و در نتیجه کمبود آن می شود. مصرف نانهایی که در تهیه آنها از جوش شیرین استفاده می شود یکی دیگر از عوامل کمبود آهن است. جوش شیرین موجب باقی ماندن ماده ای به نام اسیدفیتیک در نان می شود که کاهش دهنده جذب آهن است، در زمانی که برای تهیه آن از خمیر مایه یا خمیر ترش به جای جوش شیرین استفاده شده است، اسید فیتیک مهار شده و در نتیجه مانع جذب آهن نمی شود.

علایم کم خونی
رنگ پریدگی دائمی زبان و مخاطها، داخل پلک چشم و لبها، کم رنگ شدن خطوط کف دست، احساس ضعف، خستگی، سیاهی رفتن چشم، بی تفاوتی، سر گیجه، سردرد، بی اشتهایی، حالت تهوع و خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دستها و پاها در افراد مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن دیده می شود. کم خونی ناشی از فقر آهن شدید با تنگی نفس و تپش قلب و ورم قوزک پا همراه است.

 اگر خیلی زود خسته می شوید و یا قدرت تمرکز و یادگیری تان کم شده است، ممکن است دچار کمبود آهن شده باشید. در این مورد باید به پزشک مراجعه کنید تا در صورت وجود کمبود آهن که با آزمایشها مشخص می شود، درمان شوید. یکی از علایم بروز کم خونی ناشی از فقر آهن در دختران نوجوانی که عادت ماهیانه آنها شروع شده است، خونریزی زیاد و رنگ پوست سبز مایل به زرد است. این دختران باید برای تشخیص قطعی کم خونی ناشی از فقر آهن و درمان آن به پزشک مراجعه کنند.

به طور کلی پیشگیری و کنترل کم خونی ناشی از فقر آهن به 4 روش انجام می شود:آهن یاری، آموزش تغذیه و ایجاد تنوع غذایی، کنترل بیماریهای عفونی و انگلی و غنی سازی مواد غذایی.
آهن یاری عبارت است از توزیع قرص آهن بین گروههای آسیب پذیر و در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن، مانند نان باردار، کودکان زیر 5 سال، کودکان سنین مدرسه و دختران نوجوان. در برخی از کشورها، آهن یاری، یعنی توزیع قرص آهن بین کودکان مدرسه ای و دختران نوجوان در زمره اقدامات پیشگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن قرار دارد.
در این روش، قرص توسط معلمان مدارس بین دانش آموزان توزیع می شود. آهن یاری معمولاً با مصرف یک قرص فروسولفات در هفته به مدت 12 تا 16 هفته در سال در طی سنین بلوغ اجرا می شود.

٭ آموزش تغذیه و ایجاد تنوع غذایی به منظور پیشگیری و کنترل کم خونی ناشی از فقر آهن استفاده از جوانه غلات و حبوبات موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی است. وقتی غلات جوانه می زنند، ویتامین ث در آنها افزایش می یابد و میزان تانن ها و اسید فیتیک که از جذب آهن جلوگیری می کنند، کم می شود.

مثلاً جوانه زدن بعضی از غلات و حبوبات مثل ماش و عدس به مدت 24 تا 48 ساعت می تواند آهن قابل جذب را تا دو برابر افزایش دهد. پروتئین سویا جذب آهن را کاهش می دهد، بنابراین زمانی که سویا به جای گوشت مورد استفاده قرار می گیرد. باید مقدار کمی گوشت به آن اضافه کرد تا جذبش افزایش یابد. در نانهایی که با جوش شیرین تهیه شده اند و از خمیر مایه در پخت آنها استفاده نشده است، مقدار زیادی فیتیک وجود دارد که جذب آهن را کاهش می دهد. استفاده از دوغ کم نمک و انواع شربتهای خانگی به جای نوشابه های گازدار توصیه می شود.

به طور کلی در برنامه غذایی روزانه دو نوع آهن "هم" و "غیر هم" وجود دارد. آهن "هم" در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر و آهن "غیر هم" در غذاهای گیاهی مانند غلات، حبوبات، سبزیجات، مغزها (پسته، بادام، گردو و فندق) و انواع خشکبار (برگه های هلو، زردآلو، انجیر، کشمش و خرما) وجود دارد.

آهن غذاهای حیوانی یعنی آهن "هم" از قابلیت جذب بالایی برخوردار است و به میزان 20 تا 30 درصد جذب می شود؛ در حالی که آهن غذاهای گیاهی به میزان 3 تا 8 درصد جذب می شود و جذب آن بستگی به وجود عوامل افزایش دهنده و کاهش دهنده جذب آهن دارد. آهن موجود در زرده تخم مرغ نیز از قابلیت جذب کمی برخوردار است. گوشت قرمز، مرغ و ماهی افزایش دهنده جذب آهن هستند. این مواد غذایی ارزش دوگانه دارند؛ از یک سو دارای آهن "هم" هستند و از سوی دیگر موجب افزایش جذب آهن "غیر هم" که در منابع گیاهی موجود است می شوند حتی اگر مقدار کمی از این گوشتها در غذا وجود داشته باشد.

ویتامین ث که در سبزیها و میوه های تازه و خام وجود دارد، یکی دیگر از افزایش دهنده های جذب آهن است. جذب آهن غذاهای گیاهی از راه مصرف سبزی خوردن، پیاز یا انواع سالاد همراه با آب لیمو یا آب نارنج تازه افزایش می یابد. البته خطر آلودگی های انگلی به دلیل مصرف سبزی خام آلوده را نباید از نظر دور داشت. برای پیشگیری در این مورد شست و شوی صحیح و ضدعفونی سبزیجاتی که به طور خام مصرف می شوند، نباید فراموش شود. از مصرف کاهش دهنده های جذب آهن مانند چای، قوه و دم کرده های گیاهی یک ساعت قبل و تا 2 ساعت پس از صرف غذا باید خودداری شود.
ابتلا به بیماریهای عفونی هم موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می یابد. از سوی دیگر بیماریهای عفونی در جذب و استفاده بدن از مواد مغذی اختلال ایجاد می کند که درمان به موقع و مناسب می تواند دوره عفونت و شدت آن را کاهش دهد. رعایت اصول بهداشت فردی از جمله شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از اجابت مزاج به منظور جلوگیری از ابتلا به آلودگیهای انگلی از دیگر اقدامهایی است که در دانش آموزان باید مورد تأکید قرار گیرد.

غنی سازی مواد غذایی با آهن نیز یکی از روشهای عمده و مؤثر برای کاهش کمبود آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن در جامعه است. در این روش آهن را به مقدار معینی به مواد غذایی اصلی که غذای عمده مردم است و هر روز مصرف می شود، اضافه می کنند. در کشور ما غنی سازی آرد با آهن و اسید سولفوریک در استان بوشهر از سال 1380 به مورد اجرا گذاشته شده است.

٭ عوارض مصرف آهن خوراکی
مصرف آهن خوراکی مسکن است در بعضی افراد اختلالات گوارشی مانند ناراحتی معده، تهوع، استفراغ، یبوست و یا اسهال ایجاد کند. شدت عوارض به طور مستقیم در ارتباط با میزان آهن مصرفی است و هر چه میزان آهن مصرفی بیشتر باشد، عوارض جانبی آن نیز بیشتر می شود.
در صورت تحمل نکردن دستگاه گوارش، باید مصرف قرص آهن با مقدار کم شروع و سپس به تدریج افزایش یابد تا میزان ان به حد لازم برسد و به خوبی تحمل شود. باید توجه داشت که مصرف قرص آهن با معده خالی، ممکن است عوارض جانبی آن را افزایش دهد؛ بنابراین بهتر است ترکیبات آهن بعد از غذا مصرف شوند. مسأله حائز اهمیت این است که به دلیل عوارض جانبی نباید درمان قطع شود، چون این عوارض موقتی بوده و معمولاً پس از چند روز بهبود می یابند و نکته آخر این که با مصرف قرصهای آهن مدفوع بیماران تیره می شود که جای نگرانی ندارد.