دخانیات، نخستین عامل مرگ و میر قابل پیشگیری در جهان
براساس گزارشهای اعلام شده از سوی سازمان بهداشت جهانی، در حال حاضر بیش از یک میلیارد و یکصد نفر در دنیا سیگاری و از این تعداد حدود 800 میلیون نفر ساکن کشورهای توسعه یافته هستند. مقایسه این آمار با ارقام مشابه در سالهای گذشته نشان میدهد اپیدمی مصرف سیگار در دنیا در حال جابهجایی به سمت کشورهای در حال توسعه است. بررسیهای انجام شده نشان میدهد تا سال 2030، دخانیات به عنوان بزرگترین عامل مرگ و میر در جهان موجب کشته شدن 10 میلیون نفر در هر سال خواهد شد.
نخستینبار بومیان قاره امریکا در دوران باستان به خواص گیاه تنباکو پی بردند. کریستف کلمب و همراهانش در سال 1492 میلادی به جزیرهای بین آمریکای شمالی و جنوبی رسیدند. آنها متوجه شدند که افراد بومی این منطقه گیاهی عجیب را روی آتش ریخته و دود آن را به داخل ریههای خود فرو میبرند. کریستف کلمب به تصور این که این گیاه، مادهای جادویی دارد، هنگام بازگشت مقداری از برگها و دانههای آن گیاه را با خود به اسپانیا برد و به این ترتیب توتون به اروپا راه یافت. مردم اروپا این گیاه را توباکو نامیدند که در ایران به تنباکو معروف است. واژه سیگار از زبان اسپانیایی و نام توتون از زبان بومی گرفته شده است. توتون که در سال 1605 میلادی در عثمانی، مصر و هند شناخته شده بود، توسط پرتغالیها وارد ایران شد. اگر چه بعضی بر این باورند که توتون نخستینبار در سال 1590 میلادی وارد ایران شده است، اما بررسی اسناد تاریخی نشان میدهد مصرف دخانیات در زمان شاهعباس در ایران رواج پیدا کرد و امروزه نگرش خرافی نسبت به موثر بودن دخانیات در درمان بیماریها، سبب شیوع آن در میان جوامع انسانی شده است.
بررسی مقایسهای انواع دخانیات
هر یک از مواد دخانی مانند سیگار، پیپ و قلیان به نوعی سلامت انسان را به خطر میاندازند و نمیتوان گفت یکی از آنها از دیگری بهتر یا بدتر است. سیگار یکی از مواد دخانی است که براحتی تهیه و مصرف میشود و به همین دلیل میزان شیوع آن در جوامع در مقایسه با پیپ و قلیان بیشتر است.
در این میان علیرغم اینکه قلیان کمتر مصرف میشود، اما حجم دودی که از آن وارد بدن میشود 10 تا 20 برابر دود ناشی از مصرف سیگار است. یک نخ سیگار معمولا 500 سی سی تا یک لیتر دود تولید میکند، اما یکبار استفاده از قلیان 10 تا 20 لیتر دود تولید خواهد کرد. اگر چه مدت زمان استعمال سیگار حدود 10 دقیقه است، اما هر بار مصرف قلیان حدود یک ساعت طول میکشد. البته با توجه به بررسیهای انجام شده در زمینه بیماریهای مرتبط با مصرف دخانیات میتوان گفت احتمال ابتلا به سرطان دهان، زبان و حنجره در نتیجه مصرف پیپ به مراتب بیشتر از مصرف مواد دخانی دیگر خواهد بود.
بررسیهای علمی جدید، حاکی از آن است که یک بار قلیان کشیدن به اندازه 15 تا 52 سیگار، منواکسید کربن به اندازه 72 تا 102 سیگار، قطران وارد بدن میکند. توتونهای استفاده شده در قلیان علاوه بر مضراتی مشابه سیگار، به دلیل مواد افزودنی دیگری که به عنوان طعمدهنده یا ماده معطر به آن اضافه میشود، سبب بروز حساسیتهای تنفسی و پوستی در فرد شده که میتواند زمینه مناسبی را برای ظاهر شدن آسم نهفته به وجود آورد. استفاده از توتون و تنباکو در پیپ و قلیان در مراحل اولیه از نظر بالینی علائمی ایجاد نمیکند، این در حالی است که سموم داخل توتون و تنباکو بتدریج تجمع پیدا کرده و افزایش سطح آن در بدن سبب ایجاد اختلال در تنفس میشود. درنتیجه فرد دچار انسدادهای مزمن ریوی شده و نیاز به اقدامات درمانی بیشتری پیدا میکند.
دود سیگار
سیگار شامل ترکیباتی همچون توتون، کاغذ، اسانس و مواد نگهدارنده است. ضمن آنکه درجه حرارت آتش سیگار حدود 900 درجه سانتیگراد است. در این درجه حرارت عمل شکست حرارتی انجام شده و در نتیجه ترکیبات مختلف، تغییر ساختمان میدهند. حرارت سیگار در داخل دهان به حدود 30 درجه سانتیگراد میرسد.
دود سیگار دارای دو جریان اصلی و کناری است. جریان اصلی هنگام پک زدن وارد دهان و ریه میشود و جریان کناری در فاصله پک زدنها از انتهای سیگار و هنگام بازدم وارد محیط و سپس ریه میشود که این دود از 4 هزار ماده مختلف با آثار آنتیژنی، جهشزایی، سرطانزایی، دارویی و... تشکیل شده است.
دود سیگار شامل دوبخش ذرهای و گازی است؛ بخش گازی 85 درصد دود سیگار را تشکیل میدهد و اکسیژن، نیتروژن و منواکسیدکربن اجزای اصلی آن هستند. منواکسید کربن میل ترکیب زیادی با هموگلوبین خون دارد و در رقابت با اکسیژن برای ترکیب با هموگلوبین پیروز میشود، در نتیجه انتقال اکسیژن به بافتهای بدن کاهش مییابد. بدن در واکنش به کاهش اکسیژن بافتی، تعداد سلولهای رساننده اکسیژن به بافتها را افزایش میدهد که در نتیجه سبب افزایش غلظت خون خواهد شد. افزایش سطح ترکیب منواکسیدکربن با هموگلوبین و کاهش اکسیژنرسانی بافتی ناشی از آن سبب خستگی زودرس، کاهش قدرت عضلانی و عوارض پوستی و عصبی میشود. مخاط مجاری تنفسی پوشیده شده از سلولهای مژکداری است که وظیفه آنها پاکسازی مجاری تنفسی از گرد و غبار و مواد آلاینده راههای تنفسی است. سموم موجود در دود سیگار سبب فلج شدن این مژکها و ایجاد اختلال در عمل پاکسازی ریه میشود. نتیجه این اختلال عملکرد، تولید خلط زیاد در فرد است. به همین علت افراد سیگاری همیشه از خلط زیاد در گلو شکایت دارند.
بخش ذرهای نیز 15 درصد دود سیگار را تشکیل میدهد. این ذرات به اندازه 5/0 میکرون هستند و در هر میلیمترمربع حدود 3 میلیارد ذره وجود دارد که تا بخشهای انتهایی ریه میرسند. نیکوتین و قطران (Tar) مهمترین مواد تشکیلدهنده بخش ذرهای هستند. نیکوتین ماده اصلی و موثر دود سیگار است که اعتیادآور و با عوارض قلبی عروقی و ایجاد اختلال در سیستم عصبی همراه است. به طور کلی وجود 40 نوع ماده سرطانزا در بخش ذرهای به اثبات رسیده است.
نیکوتین
همان طور که گفته شد، بومیان قاره امریکا در دوران باستان استفاده از گیاه تنباکو را کشف کردند. نخستین کاشفان اروپایی نیز استفاده از گیاه تنباکو را از بومیان آموختند و در اواسط قرن هفدهم، مصرف تنباکو به طور گسترده در اروپا رواج پیدا کرد. نیکوتن ماده دارویی موجود در برگهای گیاه تنباکو و محصول متابولیک اصلی گیاه تنباکو است. نیکوتین به واسطه تحریک گیرندههای ویژه در نقاط مختلف بدن، آثار متعددی بر سیستمهای مختلف داخلی بدن میگذارد. اثر نیکوتین بر سیستم اعصاب محیطی در مراحل اولیه استعمال دخانیات، تحریک و در صورت مصرف مداوم سرکوب این سیستم است. مقادیر کم نیکوتین مستقیما سلولهای عصبی را تحریک و انتقال پیامهای عصبی را تسهیل میکنند؛ اما در مراحل بعد، نیکوتین سبب سرکوب انتقال پیامهای عصبی خواهد شد. همچنین نیکوتین سبب آزاد شدن موادی از بخش مرکزی غده فوقکلیه به نام کاتکولامین میشود که آزادسازی آنها، با افزایش ضربان قلب و فشار خون همراه است. علاوه بر این نیکوتین سبب تحریک سیستم عصبی مرکزی میشود. این ماده با اثر گذاشتن بر بصلالنخاع موجب تحریک تنفس میشود و اثر سرکوبی متعاقب آن منجر به سرکوب مرکز تنفسی و در نهایت نارسایی تنفسی و مرگ میشود. تاثیر نیکوتین بر اعصاب موجود در دستگاه گوارش نیز سبب افزایش فعالیت حرکتی روده میشود. همچنین تحریک ترشحات بزاقی و برونشی از دیگر عوارضی است که در نتیجه مصرف مواد دخانی حاوی نیکوتین در بدن ایجاد میشود.
جذب، متابولیسم و دفع نیکوتین
نیکوتین به آسانی توسط دستگاه تنفسی، غشاهای دهانی و پوست جذب میشود. جذب نیکوتین از معده محدود است مگر این که میزان اسید معده کاهش یافته باشد. جذب نیکوتین از طریق روده تاثیر بیشتری بر عملکرد بخشهای مختلف بدن دارد. نیکوتین موجود در تنباکوی جویدنی به علت این که بسیار آهستهتر از نیکوتین استنشاقی جذب میشود، مدت زمان تاثیر بیشتری دارد. میزان در دسترس بودن نیکوتین در افراد سیگاری بر اساس شدت پکها و روش سیگار کشیدن متفاوت است و تقریبا 80 تا 90 درصد نیکوتین در کبد، کلیهها و ریه تغییر پیدا میکند. سرعت متابولیسم نیکوتین در افراد سیگاری و غیرسیگاری یکسان است و معمولا نیمه عمر نیکوتین حدود 2 ساعت است. نیکوتین و فرآوردههای ناشی از متابولیسم آن به سرعت توسط کلیهها جذب میشوند، اما سرعت دفع آنها در ادرار به میزان اسید موجود در ادرار بستگی دارد. با قلیایی شدن ادرار، میزان دفع آن کاهش مییابد. شروع علائم حاد و شدید مسمومیت نیکوتین سریع و اغلب با عوارضی مانند افت فشارخون و نارسایی تنفسی همراه است.
هر 10 دقیقه یک قربانی
به گفته کارشناس کمیته پیشگیری از مصرف دخانیات و معاونت پیشگیری سازمان بهزیستی کشور، هزینه مصرف دخانیات در ایران سالانه یک هزار میلیارد تومان است. دخانیات سالانه 2 تا 3 هزار میلیارد تومان سرمایه بهداشت کشور را غارت میکند. در هر 10 دقیقه، یک نفر به علت مصرف دخانیات در کشور میمیرد که این رقم در 10 سال آینده، به هر دو و نیم دقیقه یک قربانی میرسد. با توجه به این که اغلب افراد در سنین 15 تا 25 سالگی که سن نیروی کار است، اقدام به مصرف دخانیات میکنند، بنابراین انتظار میرود مصرف دخانیات در آینده آسیبرسانی بیشتری داشته باشد. در تهران 10 تا 20 میلیون سیگاری وجود دارد که اگر روزانه به طور متوسط 15 نخ سیگار بکشند، سالانه حدود 50 میلیارد نخ سیگار مصرف میشود.
سیگار و هزار درد بیدرمان!
استعمال دخانیات تاثیر نامطلوبی بر سلامت عمومی دارد و در حقیقت میتوان آن را از مهمترین عوامل آسیبزا بر سلامت عمومی به شمار آورد. مرگومیر ناشی از سیگار در ایران حدود 50 هزار مورد در سال برآورد شده است که در مقایسه، بیشتر از دیگر عوامل اختصاصی مرگومیر انسانهاست. با توجه به این که زیانهای بهداشتی ناشی از سیگار به موازات گسترش مصرف آن بیشتر میشود، بنابراین شیوع بیماریهای ناشی از استعمال دخانیات در کشورهای در حال توسعه بیشتر است؛ چرا که شیوع مصرف سیگار در این کشورها در حال افزایش است. سیگار کشیدن با مکانیسمهای متعدد، سبب بیماری میشود.
براساس تحقیقات انجام شده توسط سازمان بهداشت جهانی، در هر 6 ثانیه یک نفر در دنیا به علت استعمال دخانیات جان خود را از دست میدهد.
این تحقیقات نشان میدهد چنانچه افراد در سنین نوجوانی شروع به کشیدن سیگار کنند و همچنان به استعمال دخانیات ادامه دهند، 20 تا 25 سال زودتر از افرادی که به هیچ وجه در زندگی سیگار نکشیدهاند، خواهند مرد. سرطان ریه و بیماریهای قلبی تنها پیامدهای استعمال دخانیات نیستند، بلکه مجموعهای از مسائل و مشکلات بهداشتی در ارتباط با مصرف مواد دخانی وجود دارد که میتواند با توجه به شرایط جسمانی و مقاومت ایمنی، در افراد سیگاری بروز پیدا کند.
با تضعیف سیستم ایمنی افراد سیگاری در اثر مصرف مواد دخانی، بدن این افراد مستعد ابتلا به بیماریهایی میشود که میتواند از دست دادن موها، ایجاد زخم در دهان و جوشهای پوستی روی صورت، سر و دستها شود. این افراد 40 درصد بیش از افراد دیگر در معرض ابتلا به آب مروارید، کدر شدن عدسی چشم و ممانعت از عبور نور و در نهایت نابینایی هستند. علاوه بر این استعمال دخانیات سبب از بین بردن پروتئینهای انعطافدهنده پوست و تحلیل ویتامین A و محدود کردن جریان خون در عروق پوست میشود. جالب است بدانید افراد سیگاری 3 برابر بیش از افراد غیرسیگاری به عفونت گوش میانی مبتلا میشوند.
منواکسید کربن یکی از اصلیترین گازهای سمی در خروجی اگزوز اتومبیلها و دود سیگار است که میل ترکیبی آن با خون بسیار بیشتر از اکسیژن است. این گاز سبب کاهش قدرت عمل اکسیژن در خون افراد سیگاری میشود.
استخوانهای این افراد تراکم خودرا از دست داده و براحتی شکسته میشوند. همچنین زمان التیام یافتن و جوش خوردن استخوانهایی که دچار شکستگی میشوند تا 80 درصد افزایش پیدا میکند. بیماریهای قلبی عروقی ناشی از استعمال دخانیات نیز بیش از 600 هزار نفر را در سال در کشورهای توسعه یافته از بین میبرد. استعمال دخانیات سبب افزایش ضربان قلب، بالا رفتن فشارخون، افزایش خطر ابتلا به فشارخون بالا و گرفتگی عروق و در نهایت ایجاد حملات قلبی و سکته میشود.
دود سیگار و افزایش خطر ابتلا به دیابت
به گفته محققان، سیگار کشیدن غیرفعال یا به عبارت دیگر قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران، زمینه ابتلا به بیماری دیابت را افزایش میدهد. کسانی که در معرض دود سیگار دیگران قرار میگیرند، بتدریج دچار وضعیتی میشوند که نمیتوانند قند خون خود را به اندازه طبیعی برسانند و این وضع در ادامه موجب بروز دیابت میشود.
بررسیهای جدیدی که در این زمینه انجام شده است، نشان میدهد بیش از 4700 نفر در گروه سنی 18 تا 30 سال که برای مدت 15 سال تحتنظر بودهاند، 22 درصد افرادی که خودشان سیگار میکشیدهاند در تنظیم قندخون دچار اختلال هستند و از میان افرادی که به طور مستمر در معرض دود سیگار دیگران بودهاند نیز 17 درصد به این عارضه دچار شدند. این در حالی است که 12 درصد افرادی که به صورت اتفاقی در مواجهه با دود سیگار بودند نیز در تنظیم قندخون با مشکل مواجه بودند.
تاثیر منفی نیکوتین بر داروهای شیمی درمانی
براساس مطالعات انجام شده، داروهای شیمی درمانی تحت تاثیر نیکوتن اثر خود را از دست میدهند. انجمن تحقیقات سرطان امریکا اعلام کرده است نیکوتین، مانع از تاثیرگذاری برخی از داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی بیماران مبتلا به سرطان ریه میشود. حتی در برخی از بیماران مبتلا به سرطان ریه که سیگار را کنار گذاشتهاند، به علت استفاده از چسبهای نیکوتینی برای ترک سیگار، تاثیر داروهای شیمی درمانی کاهش مییابد.
تاثیر سیگار کشیدن مادر بر جنین
محققان سازمان بهداشت جهانی اعلام کردهاند بررسی گسترده موارد نقص جنینی و سیگار کشیدن مادران در کشورهای مختلف نشاندهنده این است که سیگار کشیدن مادران باردار، خطر نقص جنین را افزایش میدهد.
این تحقیقات که نظریههای پیشین را مورد تایید قرار میدهد، حاکی از آن است که سیگار کشیدن مادر در هفتههای ششم تا هشتم بارداری، سبب ایجاد نواقصی مانند لبشکری و شکاف کام در جنین خواهد شد.
همچنین مصرف سیگار توسط مادر میتواند سبب بروز زایمانهای زودرس، مرگ جنین حین تولد و بسیاری ناهنجاریهای تنفسی دیگر شود.
البته هر چه مصرف دخانیات بیشتر باشد، احتمال بروز این مشکلات بیشتر است. بر این اساس چون بیشترین احتمال ایجاد نواقص جنینی در اوایل بارداری است و مادر نیز معمولا در این مدت از بارداری خود بیاطلاع است، توصیه پژوهشگران، توقف کامل مصرف دخانیات در آن دسته از زنانی است که قصد باردار شدن دارند.
تا دیر نشده سیگار را ترک کنید
ترک سیگار نیاز به زمان دارد. در بهترین روش باید ابتدا تصمیم گرفت و از مضرات سیگار و فواید ترک آن مطلع شد و از توصیههای بهداشتی، روان درمانی و جایگزین نیکوتینی استفاده کرد. استفاده همزمان از روشهای مختلف نتایج بهتری داشته است. مطالعات علمی ثابت کرده است فردی که برای زمان طولانی سیگاری بوده و تصمیم به ترک میگیرد باید از یک زمان مشخص سیگار کشیدن را متوقف کند.
از زمانی که شخص مصرف دخانیات را کنار میگذارد، احساس سلامت بیشتری میکند و بعد از مدتی، حدود یک سال خطر بیماریهایی مانند سکته قلبی کاهش مییابد که این خطر نسبت به سیگاریهایی که روزی یک بسته سیگار میکشند، حدود نصف میشود و بعد از 5 سال، این خطر برابر با افراد غیرسیگاری میشود. خطر سرطان ریه نیز در افرادی که چندین سال پس از استعمال دخانیات سیگار را ترک کردهاند، کاهش مییابد. اگرچه 10 سال پس از ترک سیگار، خطر ابتلا به سرطان ریه به 30 تا 50 درصد افراد سیگاری میرسد، اما متاسفانه همیشه دو برابر افراد غیرسیگاری باقی میماند. در این افراد، خطراتی که سالهای طولانی سلامت آنها را در معرض تهدید قرار داده بوده است به مراتب کاهش مییابد.
با توجه به همه آنچه در این تحقیق درباره خطرات سیگار و دیگر مواد دخانی خواندید، آیا فکر نمیکنید بهتر است در هفته بدون دخانیات با هزاران نفر از سراسر جهان همراه شوید و با افیون مرگ برای همیشه خداحافظی کنید؟
40 ماده سرطانزا در سیگار کمین کردهاند
بررسیهای انجام شده توسط محققان حاکی از آن است که حدود 4 هزار نوع ماده شیمیایی خطرناک در دود سیگار وجود دارد که در میان آنها 40 نوع ماده سرطانزا شناخته شده است.
بسیاری از کارخانجات تولید سیگار، به توتون موجود در آن آمونیاک اضافه میکنند. آمونیاک سرعت جذب نیکوتین در خون را تا 7 برابر افزایش میدهد. در نتیجه 5 ثانیه پس از اولین پک به سیگار، نیکوتین آن به مغز میرسد و با ترشح هورمونهایی، ضربان قلب، فشار خون و قند خون را افزایش میدهد. این عوامل سبب سرحال شدن فرد میشود. اما عاملی که سبب اعتیاد افراد به سیگار میشود، افزایش مقاومت بدن در برابر نیکوتین است. تاثیری که اولین سیگار در بدن فرد میگذارد، دیگر با یک سیگار ایجاد نمیشود بلکه او باید برای تجربه همان احساس، تعداد بیشتری سیگار بکشد و مقدار بیشتری نیکوتین وارد بدن خود کند. به این ترتیب رفتار جدیدی در ضمیر ناخودآگاه فرد شکل میگیرد.
برچسب: ،