نگاهي به طراحي داخلي در معماري سنتي ايران
در مساجد ايران نيز توجه به تمام جزئيات فضاي داخلي مثل رنگ، آرايه و ميزان نور به دقت مورد توجه بودهاست طراحي هر فضا به تناسب عملكرد فضا صورت ميگرفتهاست. شبستانهاي جنوبي با ارتفاعي معمولا كمتر و طراحي متفاوت از ساير شبستانها بودهاند و ايوانها و وروديها معمولا با دقت كاشيكاري ميشدند. كاربرد آجر در معماري دوره سلجوقي بسيار رواج پيدا كرد و از انواع طرحهاي هندسي در آجر استفاده ميشد. هنر آجرتراشي و تزييني بنا با آجرهاي تراشيده، از قرن پنجم قمري در ايران معمول بودهاست. در كنار اين تزيينات بسيار زيباي آجري، كتيبهها و خطوط تزييني، با استفادهاز آجر تراشيده، يكي از ويژگيهاي معماري سلجوقيان است شيشههاي دورهاسلاميكه آغاز آن (قرن هفتم و هشتم ميلادي) قرن اول قمري است، از آميختگي ميان تمدنهاي امپراتوري روم شرقي (بيزانس) و پارت و ساساني، در ايران حاصل شدهاست. با توجه بهاشياء شيشهاي كشف شده، اين هنر در سمرقند، شهر ري، جرجان و نيشابور رونق بسزايي داشتهاست. وجود اشياء متعلق به سده پنجم تا اوايل سده هفتم قمري حكايت از رونق صنعت شيشهگري در دوره سلجوقي ميكند و با كشف اشياي شيشه در جرجان ونيشابور ميتوان نواحي خراسان و گرگان را از جمله مراكزساخت اشياي شيشهاي دانست. در اوايل دوران اسلامي كاربرد گچ در تزئينات معماري، از جايگاه والايي برخوردار بود بطوريكه اغلب سطوح بناها را با آن اندود ميكردند و روي آن را گچبري رنگي تزئين ميكردند.
در قرن پنجم هجري قمري، تغييراتي در ظاهر گچ بريها پديدار گشت كه محصول خلاقيت و ابتكار بود. در اين دوره گچ بري از نظر تنوع اجراء به مرتبه حيرت انگيزي دست باقتو در اغلب موارد و در نحوهاستفادهاز گچبري نيز تغييراتي پيدا شد به گونهاي كه كم كم بطور موقت، گچ بري جاي خود را به رشد عظيم آجر كاري دوره سلجوقي داد. اما اين بدان معنا نبود كه گچ بري جايگاه والاي خود را بطور كلي از دست بدهد چرا كه وجود گچ بريهاي بسيار غني همچون گنبد علويان همدان مويد اين نكتهاست كه گچ بري به موازات آجر كاري به پيشرفت و تكامل خود ادامه داد.
در دوره صفوي، تزيينات چوبي در بناهاي غيرمذهبي داراي نقش اصلي بود و در آنها ميزان بيشتري ازتذهيبكاري و نقاشيهاي لاكي استفاده ميشد. طرحهاي آنها با هنر مينياتور داراي رابطه نزديكي بود. كندهكاري و خراطي به ويژه در درها و سقفها خود هنر خاصي دراين دوره بودهاست. نقاشيهاي ديواري (فرسك) در كاخ عاليقاپو، قصر اشرف و چهلستون و همچنين آيينهكاري به عنوان نوعي تزيين جديد دربناها، مانند آيينه خانه، مورد استفاده قرار گرفتهاست. هنر كاشيكاري و همچنين شاهكارهاي درخشان و پرجاذبه هنر گچبري پس از اسلام در ايران كهاز بناهاي دوره سلجوقيان و ايلخانيان رواج يافت، در دوره صفويه بهاخرين حد زيبايي وتكامل رسيد. سه قسم كاشيكاري مهم در تزيين بناهاي اين دوره چشمگير هستند: كاشي يكرنگ، كاشي موزاييك يا معرق و كاشي هفت رنگ. بناهاي دوره صفوي كه با اين نوع كاشيكاري آرايش شدهاند، در هيچ جاي دنيا نظير ندارند. نكته قابل توجه در تزئينات داخلي و خارجي بناهاي سنتي ايران اين است، كه تزئينات جزئي از بنا بوده و هيچ گاه به صورت بزك و عنصري اضافي نبودهاست حتي در دورهاي سفت كاري و تزئينات هم زمان اجرا ميشد. اين ميزان توجه بهارايه و تزئينات سبب ارتقاي كيفيت فضاهاي مورد استفاده بودهاست. معماري كويري ايران به ويژه در خانهها، به علت ماهيت درونگراي آن سرشار از نمونههاي بديع و زيباي طراحي داخلي است كه در آن ايجاد فضايي در تضاد با محيط كويري و القاي حس زندگي و سرسبزي درون بنا از مهمترين اهداف معماران سنتي در طراحي داخلي بودهاست. استفادهاز شيشه، آئينه، گچ كاري و هنرهاي ظريفه ديگر در تزئين و آرايه بندي فضا، تمام ملاحضات زيبايي شناسي، اقليميو حتي شرعي را نيز شامل ميشدهاست به عنوان مثال شكلگيري آيينهكاري به عواملي چند بستگي داشتهاست.
اين عوامل عبارتند از:
1 ـ نياز به روشنايي موجب شد تا از آيينه براي تزئين استفاده شود. زيرا در اين صورت با حداقل نور ميتوان روشنايي زيادي ايجاد كرد.
2 ـ چون طبق دستورات ديني هنگام عبادت نبايد چهره خود را در آيينه ديد، آيينهها به حال شكسته قرار گرفتند به نحوي كهاگرچه در مقابل آن قرار گيريد نميتوانيد چهره خود را ببينيد.
3ـ علاقه به تزئين زيارتگاهها موجب شد تلاش براي تزيين بكار رود.
4- چون بكارگيري تصاوير موجودات زندهاعم از انسان و حيوان در محل عبادت در اسلام در مقابل نمازگزار مجاز نيست تزئينات شكل هندسي بخود گرفت. اين ويژگيها آثار هنري آيينهكاري را در ايران بوجود آورد.
در دوران قاجاريه كه به سبب تعاملات فرهنگي و مراودات سياسي، معماري اروپايي به جاي معماري ايران در ساختمانهاي دولتي و برخي كاخها الگو قرار گرفت، توجه به هنرهاي ظريفهافزون شد. نمونههاي زيبايي از پنجرههاي رنگي، گچ كاري و آئينه كاري را ميتوان در خانههاي به جاماندهاز دوران قاجار به ويژه در كاشان يافت. خانه بروجرديهي به عنوان يكي از بهترين آثار معماري ايران سرشار از خلاقيتهاي هنرمندان سنتي ايران است.
برچسب: ،
ادامه مطلب