بیماری هاری
مقدمه و اهمیت موضوع:
هاری یک بیماری حاد و کشنده ویروسی سیستم مرکزی است که مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده انسان و سایر حیوانات خونگرم پستاندار بطور تصادفی و غالباً از طریق گزش به آن مبتلا می شوند.
اهمیت بیماری به دلایل زیر می باشد:
1- میزان کشندگی بالا(صددرصد) بطوری که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان متاسفانه درمان پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود.
2- افزایش روند حیوان گزیدگی انسانی که بناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان و پیشگیری مجروحین میگردد که در مورد واکسن کلاً و در مورد سرم بخش اعظم آن از کشورهای خارج خریداری میگردد.
3- تلفات و خسارت اقتصادی که بیماری در دام ها ایجاد می کند.
وضعیت و پراکندگی بیماری در جهان:
با وجودی که بیش از یک قرن از کشف واکسن هاری توسط پاستور میگذرد به علت تنوع میزبانهای حساس به بیماری در حیوانات اهلی و وحشی نظیر گوشتخواران، علفخواران، جوندگان، خفاشها هنوز بیماری در بیشتر کشورهای جهان از نواحی قطبی تا مناطق استوایی به صورت آندمیک وجود دارد و علیرغم پیشرفتهای حاصل در تکنولوژی و علوم پزشکی و پیراپزشکی و مطالعات گسترده دهه اخیر با کمال تاسف هنوز درمانی برای مبتلایان به هاری پس از ظهور علایم بالینی وجود ندارد. بطویکه علیرغم عدم گزارشدهی بسیاری از کشورها سالیانه نزدیک به 6 میلیون نفر در دنیا علیه هاری واکسینه شده حدود 000/500 نفر با فجیع ترین وضعی در اثر این بیماری جان میسپارند.
وضعیت بیماری در ایران:
درکشور ما هم مشکل هاری وحشی و هم گرفتار هاری اهلی میباشیم. هاری حیوانی به صورت آندمیک در تمام استانهای کشور کم و بیش وجود دارد اما در مناطق جنگی و کوهستانی شیوع آن بیشتر است. مخازن هاری وحشی در نقاط کوهستانی گرگ و روباه میباشد. مخازن هاری شهری معمولاً سگهای ولگرد و در موارد کمی گربهها هستند. ضمناً هر ساله تعداد زیادی از دامهای اهلی در اثر ابتلای به هاری تلف شده و زیان های اقتصادی فراوانی را بوجود می آورند.
عامل بیماری:
ویروسی است نوروتروپ که از گروه رابدوویروسها، ویروس هاری در حرارت 50 درجه سانتیگراد در عرض 15 دقیقه و در حرارت 60 درجه سانتیگراد در عرض 35 ثانیه و در حرارت 100 درجه سانتیگراد در عرض چند ثانبه ازبین میرود. بنابر این برای ضد عفونی کردن وسایل آْلوده کافی است چند دقیقه آنها را بجوشانند، فنل، الکل، و فرمل سریعاً ویروس را از بین میبرند.
راههای سرایت بیماری:
1. راه گاز گرفتن: اصلی ترین راه (درگربه سانان از طریق کشیدن پنجول نیز ممکن است).
2. راه پوست: بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در جلد وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود.
3. راه مخاط: امکان پذیر است، بنابر این سگ ها و گربه های به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بیماری، می توانند از طریق لیسیدن لب و چشم و بینی کودکانی که با آنها بازی می کنند صاحبان خود را به بیماری هاری مبتلا نمایند.
4. راه تنفس: امکان پذیر است (خصوصاً در غارهایی که خفاش آلوده زندگی می کند).
5. انتقال از راه دستگاه گوارش: بعید است ولی حیوانات گوشتخوار ممکن است بندرت از خوردن لاشه حیوانات تلف شده از بیماری هاری به این بیماری مبتلا شوند. ضمناً بایستی از خوردن گوشت و سایر فراوردههای دامهای مبتلا به هاری خودداری شود.
6. انتقال از راه جفت: بعید نیست.
7. انتقال از طریق وسایل آلوده: بعید است (چون ویروس هاری بیهوازی است).
8. انتقال بیماری از انسان به انسان: در موارد نادر.
هاری در حیوانات:
کلیه حیوانات خونگرم، پستاندار اهلی و وحشی اعم از گوشتخوار، علفخوار، پرندگان، خفاشها نسبت به بیماری هاری حساس هستند که این تعداد میزبانهای مختلف موجب گسترش وسیع بیماری شده است. مسئله هاری شهری در ایران بیشتر مربوط به سگ و در موارد کمی گربه و سایر حیوانات است.
علائم بیماری در حیوانات:
دوره نهفتگی در سگ و گربه معمولاً 3 ـ 2 هفته و گاهی چند ماه است. در حیوانات دیگر دوره کمون بر حسب نوع حیوان فرق میکند و در غیر گوشتخواران طولانی تر از گوشتخواران میباشد. نکته جالبی که باید به آن اهمیت داده شود این است که در سگ و گربه 3 تا 10 روز قبل از علائم بالینی ( بندرت بیشتر از 3 روز ) ویروس در بزاق حیوان وجود دارد و می تواند بیماری را انتقال دهد. به عبارت دیگر اگر سگ و گربه در زمان گزش آلوده به هاری باشند علائم بالینی حداکثر 5 تا 8 روز بعد در حیوان ظاهر خواهد شد. خوشبختانه با بررسیهایی که توسط کارشناسان انستیتو پاستور ایران در نقاط مختلف کشور بر روی خفاش ها به عمل آمده تا کنون مورد مثبتی مشاهده نشده است.
علائم بیماری در حیوان:
اولین علامت بیماری در رفتار و عادات حیوان می باشد، بطوریکه یا:
بیش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پیدا می کند و مثل اینکه از او استعانت می طلبد یا
عصبانی و بد خو گردیده غذای خود را بخوبی نمی خورد.
پیشرفت بیماری در موارد کمی به صورت فلجی (هاری ساکت) در آمده حیوان به گوشه ای پناه برده ابتدا دست ها سپس پاها و بعد سایر اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس تلف می شود.
ولی در بیشتر مواقع پس از گذشت دوره تغییر رفتار، حیوان پریشان و مضطرب و کم کم به صورت وحشی و درنده در آمده به گاز گرفتن سنگ و چوب و اشیا مختلف پرداخته و خانه خود را ترک و بدون مقصد به هر جا می رود و به هر کس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله میکند، پس از مدتی در اثر دوندگی زیاد و گرسنگی و تشنگی به علت عدم امکان بلع کف از دهانش سرازیر شده و مرتباَ به زمین میخورد، صدای پارس حیوان خشن و ناموزون و بریده و حالت درندگی در چهره اش هویدا میباشد. سگ ها اغلب به وسیله مردم کشته میشوند و اگر فرار کند بزودی در اثر فلج دستگاه تنفسی خواهد مرد. گربه پس از طی دوره کمون به محل تاریکی میرود و اگر با چراغ به آن جا بروند به افراد حمله میکند و در مورد هاری پنجه های گربه مثل دندان سگ یا گرگ عمل میکند زیرا گربه دائماَ مشغول لیسیدن پنجه هایش میباشد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق میشوند و موقع پنجه کشیدن بر روی دست و پا یا صورت انسان بیماری را ا ز راه خراش انتقال میدهد.
در حیوانات نشخوار کننده علائم هاری متفاوت است ولی همگی مشکلاتی از نظر بلع پیدا میکنند و آب و کف از دهانشان سرازیر می شود. در چنین مواردی به هیچوجه نباید دست را داخل دهان حیوان کرد.
در روباهها گاهی دوره کمون طولانی شده و در این مدت به صورت ناقل سالم در میآیند. در خفاشها نیز چنین است و گاهی دوره کمون تا یک فصل طول می کشد و در تمام این مدت حتی بدون اینکه دارای تیتر آنتی بادی باشند بیماری را انتقال میدهند. مقدار بزاقی که گرگ دفع میکند خیلی بیشتر از سگ میباشد. ضمناَ در یک بررسی سگی که با ویروس نوع اتیوپپی آلوده شده بود پس از ظهور علائم بالینی به تدریج بهبودی یافته و به تناوب مدت 305 روز ویروس رادر بزاق خود داشته. پس امکان ناقل سالم بودن در سگ هم وجود دارد.
علائم بیماری در انسان:
بیماری در انسان دارای 4 مرحله است که عبارتند از:
الف) دوره کمون بیماری: بین 2 تا 8 هفته و گاهی کمتر تا 5 روز و به طور نادر تا 1 سال و بیشتر.
عوامل موثر در دوره کمون:
فاصله محل گاز گرفتگی تامغز: هر چه این فاصله کمتر باشد بیماری زودتر ظاهر خواهد شد.
وسعت جراحات: هر چه وسعت جراحات بیشتر باشد انتشار ویروس بیشتر و دوره کمون کوتاه تر خواهد بود.
نوع حیوان مهاجم: گاز گرفتگی به وسیله حیوانات وحشی خصوصاَ گرگ خطرناک و سریع الانتشارتر از گزش حیوانات اهلی است.
کیفیت محل گاز گرفتگی: گاز گرفتگیهایی که از روی لباس انجام گیرد دوره کمون بیشتری از موارد مشابه در نقاط عریان بدن را خواهد داشت.
سن: در بچه ها دوره کمون کوتاه تر از بزرگسالان می باشد.
عوامل دیگر: عوامل دیگری مثل حدت ویروس و راه ورود ویروس در دوره کمون بیماری موثرند(اگر ویروس ا زراه تنفس وارد شوند دوره کمون کوتاهتری خواهد داشت).
ب) دوره مقدماتی بیماری: این دوره 2 تا 3 روز قبل از ظهور علائم اصلی بیماری بوده و دو تا سه روز و گاهاَ یک هفته تا ده روز بطول می انجامد.
نشانه های مهم این دوره:
خستگی، بیاشتهایی، افسردگی، بیقراری، تفاندازی، سوزش و خارش و گاهی درد محل گزیدگی، هیجان، تحریک پذیری، بیخوابی، تب و دردهای شکمی.
ج) دوره بر انگیختگی(مهم ترین علائم):
تحریک پذیری شدید، بیمار در اثر کوچکترین صدا یا نور یا سایر محرکها به شدت متشنج شده و دچار انقباضات شدید عضلانی شده، خود را به در و دیوار زده و اطراف دهان را کف میپوشاند.
عطش، بیمار عطش فراوان داشته ولی به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشیدن آب نمیباشد و هنگام نوشیدن عق میزند و احساس خفگی مینماید.
هیدروفوبی، بیمار بادیدن یا شنیدن صدای آب به شدت تحریک میگردد.
آئروفوبی، عبور هوا از روی صورت نیز باعث تحریک بیمار می شود.
نکته: انسان هار بطور کلی نسبت به تمام محرک های فیزیکی، شیمیایی، حسی، بویایی عکس العمل شدید نشان میدهد ولی این عکس العمل ها و رفتارهای تهاجمی 1 تا 5 دقیقه بیشتر طول نکشیده و در فواصل پیدایش آنها بیمار خسته و کوفته، آرام و بیحال بر روی تخت یا زمین میافتد.
صدای بیمار خشن، لبها برگشته، نگاه او ثابت و متحیر و مردمک چشم متسع و اشک از چشمان وی سرازیر می شود، گاهی حالت لوچی ظاهر می گردد.
غالباَ استفراغ شدید و خون آلود وجود دارد.
قدرت تکلم از بیمار سلب شده صدائی شبیه به صدای حیوان مهاجم از خود در میآورد.
درجه حرارت بدن کمی بالا می رود و ندرتاَ به 40 درجه می رسد، عرق در ابتدای بیماری زیاد است ولی به تدریج کم میشود.
د) دوره اغماء: بیمار به تدریج با افزایش و تشدید انقباضات عضلانی و نخوردن غذا و نیاشامیدن آب ناتوان و فرسوده شده و در اثر انقباضات شدید عضله قلب و بالاخره فلج دستگاه تنفسی فوت مینماید. ضمناَ نوع فلج در بیمار هار از نوع بالارونده و قرینه میباشد به همین جهت گاهی با بیماری گیلن باره اشتباه می شود. نکته جالب اینکه از ابتدا تا انتهای بیماری هوش و هواس بیمار پابرجا بوده و به اطرافیان خود با ایما و اشاره توصیه می کند که به او نزدیک نشوند و این یک معیار تشخیص برای پزشک معالج میباشد.
هـ) مرحله مرگ.
تشخیص هاری
مورد مظنون (Suspected): هر نوع تماس مشکوک انسان با بزاق حیوان (تا مدت حداکثر 14 روز در گوشتخواران و 3 الی 4 ماه در علفخواران) به عنوان حیوان گاز گرفتگی و مشکوک به هاری بوده بایستی ثبت و گزارش گردند.
تشخیص محتمل (Probable): بروز علائم بالینی آنسفالو میلیت (ترشح بزاق، سر درد، هیدروفوبی، فتوفوبی و...) با توجه به سابقه بیمار (تماس با بزاق حیوان و یا گزش).
تشخیص قطعی (Define): جداکردن ویروس از مغز و یا بزاق و یا پوست ناحیه گردن و یا مشاهده اجسام نگری درسلولهای عصبی مغز.
تشخیص هاری در انسان:
الف) قبل از بروز علائم:
1. تشخیص هاری در حیوان مهاجم بوسیله دکتر دامپزشک.
2. تحت مراقبت قرار دادن سگ گزنده به مدت 10 روز تمام، و اگر تا روز تزریق نوبت چهارم واکسن(روز چهاردهم) سگ زنده ماند مسلماَ هار نیست و باید از ادامه واکسیناسیون شخص گزیده شده خودداری شود.
3. نمونه برداری از بافت مغز با استفاد ه از کیت های مخصوص نمونه برداری.
ب) بعد از ظهور علائم و مرگ:
پس از ظهور علائم هاری و به منظور تشخیص قطعی بیماری در انسان پس از فوت میبایستی مراتب تلفنی با بخش هاری و به منظور نمونه برداری (اتوپسی) اعلام و هماهنگی و اقدام لازم بعمل آید.
درمان:
هر چند بیمار مبتلا به هاری پس از ظهور علائم بالینی قاعدتاَ محکوم به مرگ میباشد ولی بدلیل اینکه سه مورد بهبودی از بیماری در انسان و موارد بیشتری در حیوانات گزارش شده است. بیمار را باید تحت مراقبتهای ویژه قرار داد به این ترتیب که او را در یک اطاق کم نور در محلی بی سر و صدا و ساکت و آرام بستری نموده اقدامات زیر را انجام داد:
تامین تعادل الکترولیتی.
تزریق داروهای آرامبخش و ضد تشنج.
تزریق آنتی بیوتیک در صورت وجود عفونت.
ساکشن مواد ترشحی از ریه و باز نگهداشتن راههای تنفسی و در صورت امکان استفاد ه از دستگاه ریه مکانیکی.
نکته: افرادی که از بیماران هار مراقبت می نمایند باید قبلاَ بر علیه بیماری هاری واکسینه شده باشند و در تمام مدت تماس از ماسک، دستکش، عینک و گان استفاده نمایند. ضمناَ تمام کسانی که با بیمار هار تماس مخاطی داشته یا در معرض تماس با بزاق و تراوشات دهان بیمار قرار گرفتهاند علی الخصوص که دارای زخم باز یا ترک خوردگی در دست و پا باشند اگر قبلاَ واکسینه نشده اند باید یکدوره کامل واکسن (پنج نوبت) تزریق نمایند.
اقدامات درمان پیشگیری در مورد افراد حیوان گزیده:
افرادی که مورد گاز گرفتگی حیوانات قرار میگیرند اگر بلافاصله و در اسرع وقت به مراکز درمان پیشگیری مراجعه و تحت اقدامات درمان پیشگیری قرار گیرند میتوان از ابتلای به بیماری هاری در آنها جلوگیری کرد.
این اقدامات عبارتند از:
1. زدودن و خارج ساختن ویروس هاری از محل زخم:
مهم ترین قسمت پیشگیری از هاری ( تا 50% ) رعایت کامل همین نکته است، برای این کار لابلای زخم را با آب تمیز و صابون (با استفاد ه از برس) حداقل به مدت 5 تا 10 دقیقه عمیقاَ شستشو و در جریان آب روان قرار دهید.
2. خارج کردن کف صابون از لابلای زخم:
با استفاده از شیلنک آب یا پیستوله آب پاش و بوسیله برس، زیرا باقی ماندن صابون بعضی مواد ضد عفونی کننده را که بدنبال شستشو مورد استفاده قرار خواهد گرفت خنثی میکند.
3. قطع کامل قسمت های له شده و نکروزه.
4. ضد عفونی زخم با الکل 4 تا 70 درجه یا محلول بتادین 1% یا سایر مواد ضد عفونی کننده.
5. زخم حیوان گزیدگی را نباید بخیه زد، چون ویروس هاری بیهوازی بوده و در مقابل نور و اکسیژن هوا خاصیت حیاتی خود را از دست میدهد. البته در مورد زخمهای بسیار عمیق که شریانهای خونریزی دهنده دارند استثنائاً میتوان شریان را بخیه زد که در این صورت میبایستی مقداری سرم ضد هاری را در داخل زخم انفیلتره نمود.
6. تزریق سرم ضد هاری:
بخصوص در گزش توسط حیوانات وحشی، متواری شدن حیوان مهاجم، زخمهای عمیق و متعدد بویژه در ناحیه سر و صورت و گردن یا نوک انگشتان (20 واحد به ازای هر کیلو گرم وزن، نصف آن در عضله و نصف دیگر در داخل و اطراف جراحت، اگر بیش از 5 میلی لیتر باشد در دو محل جداگانه تزریق گردد).
7. تزریق واکسن ضد هاری:
در پنج نوبت در روز های 0 ـ 3 ـ 7 ـ 14 ـ 30 ( + 90 ) حتماً در عضله دلتوئید، در اطفال کمتر از 2 سال در ناحیه فوقانی جانبی ران (10 ـ 7 روز بعد از واکسیناسیون آنتی بادی در بدن شخص ظاهر می شود).
نکته : در افراد زیر دز اولیه واکسن 2 به برابر افزایش می یابد: بیماری مزمن (نظیر سیروز کبدی)، نقص ایمنی مادر زادی یا ابتلا به ایدز، مصرف کورتیکو استروئید ها و داروهای ضد مالاریا، فقر غذایی، مراجعه با تاخیر (48 ساعت یا بیشتر)، در افرادیکه تزریق واکسن و سرم لازم باشد ولی سرم در دسترس نباشد.
عوارض واکسن: ندرتاً سرخی و تورم ناحیه تزریق، تورم غدد لنفاوی مجاور و گاهی سردرد، سرگیجه، تهوع، درد های عضلانی، خارش و کهیر (که با مصرف آنتی هیستامین و کورتون و اپینفرین برطرف خواهد شد) آنسفالیت ، بسیار ندرتاً 4 ـ 1 هفته بعد از واکسیناسیون.
8. تزریق سرم و واکسن ضد کزاز.
9. آنتی بیوتیک تراپی: به منظور پیشگیری از عفونتهای ثانویه (پنیسیلین، آموکسیسیلین، سفالکسین) به مدت 10 ـ 7 روز.
10. تحت مراقبت قرار دادن حیوان مهاجم:
به مدت 10 روز، اگر حیوان تلف شد واکسیناسیون تا آخر ادامه می یابد، و اگر سالم بود حیوان مسلماً هار نیست و ادامه واکسیناسیون لازم نیست.
11. نمونه برداری از حیوان مهاجم مشکوک.
برنامة کنترل و پیشگیری در سطح مراکز بهداشتی درمانی:
1. آموزش مردم در زمینة اهمیت بیماری، راههای سرایت و راههای جلوگیری از ابتلا به بیماری.
2. ایجاد هماهنگی بین واحدهای مختلف مستقر در سطح منطقه از قبیل شهرداری، دامپزشکی، محیط زیست، بخشداری و... جهت اقدامات مربوط به بهسازی محیط و جمع آوری و دفن صحیح زباله و جمع آوری سگهای ولگرد و ...
3. جلب همکاری و مشارکت مردم در زمینة جمع آوری و دفن صحیح زباله.
4. آموزش دامداران و روستائیان در زمینة همکاری با مسئولین دامپزشکی جهت شناسایی و قلاده زدن و واکسیناسیون سگهای خانگی و گله علیه هاری.
5. آموزش دامداران در زمینة عدم کشتارهای غیر مجاز.
برچسب:
،
ادامه مطلب
بازدید: