زعفران طلاي سرخ
در باغ اميران است در خوان بزرگان است
پيش در آمد:
حاشيه كوير هر چند بيشتر باد است و خاك، ماسه هاي روان و هواي خشك و تيره و تار ! ولي كشاورزان آن منطقه با چهره هاي مهربان، آفتاب سوخته و پرچين و چروكشان، مردمي صبور و تلاشگرند.
آنجا تا چشم كار مي كند تپه هاي ناپايدار از شن هاي روان ديده مي شود كه هر چند روز در نقطه اي خيمه مي زنند.گويي آنجا مادر طبيعت كم مهر است و چنگ و دندان به فرزندان نشان مي دهد.
اما همان كم مهري آنان را بردبار و مصمم و نستوه مي پروراند. يعني يكي از زيباترين گل ها را كه علاوه بر رنگ و بوي دل ربا و فريبنده، پر درآمد ترين محصول است، پرورش مي دهند.
زعفران گياهي شگفت انگيز و ارزشمندترين رستني ايران است كه طبيعت مزه اي دل پذير و
عطري دل انگيز و رنگي زيبا و ويژگي هايي خاص به آن بخشيده است.
اين گياه كه عبارت طلاي سرخ بس به جا و مناسب براي آن به كار برده شده است، بومي فلات ايران است و از اين مكان به ساير نقاط جهان برده شده است و كشت و توليد و به ويژه صادرات آن قرن ها منحصراً به كشاورزان اين سرزمين تعلق داشته است.
امروزه از نظر كيفيت مرغوب ترين زعفران از ايران به بازار هاي جهاني صادر مي شود. اما از نظر كميت نتوانسته است ميزان توليد را به پاي گذشته هاي دور برساند. با اين تفاوت عمده كه در گذشته زعفران در اصفهان، قم و نهاوند شهره آفاق بوده، ولي امروزه زعفران براي نواحي جنوب خراسان شهرتي خاص ايجاد كرده است. تا آنجا كه استان اخير به عنوان عمده ترين و مرغوب ترين توليد كننده اين محصول در جهان شناخته شده است. بي گمان اين شهرت عالم گير از بركت سخت كوشي هاي كشاورزان ايراني و استعداد هاي اقليمي خدادادي است كه همواره جاودان خواهد ماند. كه البته شايان ذكر است كه كشاورزان زعفران كار، با وجود تلاش زياد و تحمل سختي هاي فراوان، چنان كه بايد و شايد از زحمات خود بهره لازم را كسب نمي كنند.
اين گياه معطر گرچه گهواره اصلي پرورش آن در مشرق زمين بوده و از آنجا به اروپا آمده است، ولي كشت آن در اسپانيا به قدري رواج دارد كه اكنون جزء گياهان بومي اين سرزمين محسوب شده و در سال هاي اخير عمده ترين صادر كننده زعفران شناخته مي شود.
البته ناگفته نماند كه زعفران محصول ايران، از نظر كمي و كيفي نيز از جهت خواص و خصوصيات جايگاه نماياني در سطح بين المللي دارد. اين كيفيت و خصوصيات ممتاز، ارمغان طبيعت اقليم هاي مرتفع ( بالاتر از 100 متر از سطح دريا )، با زمستان هاي سرد و سخت و تابستان هاي خشك و سوزان حاكم بر نواحي زعفران خيز ايران در كرانه هاي بياباني است كه گياه در دامنه هاي آن مي بالد و محصول طبيعي با كيفيتي مناسب عايد مي كند.
آمارهاي بازرگاني پانزده سال اخير دلالت بر آن دارد كه زعفران ايران به تدريج ذائقه هاي بيشتري را در عرصه بين المللي تحريك و فريفته رنگ و رايحه و طعم دلاويز خود مي كند به طوري كه اكنون دل رباترين ادويه جهاني به شمار مي آيد.
زعفران :
زعفران گياهي است با اسم انگليسي saffron و نام علمي Sativus Crocus كه متعلق به خانواده زنبق (lridaceae) مي باشد .
اين گياه، بومي نواحي مختلف آسيا به ويژه جنوب غربي آسيا، جنوب اروپا و جنوب اسپانيا است، ولي درحال حاضر در نقاط ديگري از دنيا كشت و برداشت مي شود .
زعفران گياهي است پايا، داراي ساقه زيرزميني كه از دو پياز خارج مي شود. پيازهاي آن سخت ، مدور،گوشتدار وپوشيده از غشاءهاي نازك و قهوه رنگ است .از وسط پياز كه در واقع قاعده ساقه زيرزميني است، ساقه زيرزميني قائمي خارج ميگردد و از ساقه زيرزميني تعدادي برگهاي باريك و دراز با رنگ سبزبيرون مي آيند. از وسط برگهاي مذكور ساقه مولد گل ظاهر مي شود كه در انتها به يك يا دو وگاهي سه غنچه مولد گل منتهي ميگردد.گلهاي آن منظم و شامل لوله دراز ، منتهي به سه گلبرگ و سه كاسبرگ به رنگ گلبرگ مي باشد .گلبرگها بنفش يا گلي يا ارغواني مي باشند. قسمت مورد استفاده ي گياه كه به نام زعفران در بازار تجارت موجود است انتهاي خامه و كلاله گل (مادگي ) مي باشد كه به رنگ قرمز متمايل به نارنجي است . زعفران خيلي مرغوب قسمت كلاله گل يعني قسمت انتهائي خامه است، و ميله خامه زعفران درجه دو و نامرغوب را تشكيل ميدهند.
تركيبات شيميائي:
زعفران داراي مواد چرب، املاح معدني فموسيلاژو اسانسهاي فراوان ميباشد. رنگ زعفران مربوط به مادهاي بهنام كروسين است كه در آن وجود دارد. پياز زعفران سمي است و مصرف بيش از حد آن براي حيوانات كشنده است.
خواص داروئي:
زعفران از نظر طب قديم ايران گرم و خشك است. مهمترين خاصيت زعفران كه از قديمالايام از آن استفاده ميشده است درمان افسردگي ميباشد.از ساير خواص زعفران مي توان به موارد زير اشاره نمود:
اثر مسكن درد دارد. باعث تحريك اعصاب ميشود. زعفران خونساز است و گردش خون را آسان ميسازد. كبد را تصفيه و قوي ميسازد. سرفه را رفع و اثر مفيدي بر روي درمان برونشيت دارد. زعفران آرامبخش و خوابآور وضد تشنج است. گاز معده را برطرف ميكند. و بالاخره اگر ميخواهيد هميشه شاد و خندان باشيد زعفران بخوريد.
مصرف زعفران به مقدار زياد سمي است و باعث استفراغ ، خون ريزي رحم ، اسهال خوني ، خون روي از بيني ، پلك ها و لب ها ، سرگيجه ، بي حالي ، زردي پوست وتحريكات شديد ماهيچه هاي صاف و حتي گاهي مرگ نيز مي شود .
با آزمايشاتي كه به عمل آمده ، مصرف حداكثر تا 5/1 گرم در روز براي يك فرد بالغ بلامانع است ولي بايد سعي كرد كه براي جلوگيري از عوارض و مشكلات بعدي ، كم تر از اين مقدار مصرف شود و از زياده روي در مصرف آن خودداري ورزيد
كشت زعفران :
زعفران گياهي است نيمه گرمسيري و در نقاطي كه داراي زمستان هاي ملايم و تابستان هاي گرم و خشك باشد به خوبي مي رويد. اراضي آفتاب گير و بدون درخت كه ضمناً در معرض بادهاي سرد نيز نباشند براي رشد زعفران مناسب مي باشند. تكثير گياه زعفران منحصراً به وسيله پياز انجام ميشود كه به عنوان بذر كاشت آن متداول است.اذا بايد با دقت زياد پياز هاي 2 تا 3 ساله، كاملاً سالم و بي آسيب و زخم، درشت در اندازه يك فندق بزرگ تا گردو را براي كاشت برگزيد.
از آنجايي كه پياز زعفران مدت نسبتاً زيادي(5_7سال) در زمين مي ماند،خاك زمين بايد سبك باشد.لذا جهت رشد و نمو مناسب گياه و توليد محصول مرغوب و مطلوب زمين هاي حاصلخيز و زهكشي شده بدون درخت با خاك (لومي، ليموني، رسي و شني) و آهك دار كه pHآن بين7_8 باشد بر زمين هاي شور، فقير و مرطوب، اسيدي ترجيح دارد.
بهترين زمان براي كاشت پياز زعفران در مناطق خنك تر يا با سردسيري بيشتر ،از حدود 26 مرداد تا 10 شهريور (متناسب با زودرس بودن روزهاي يخبندان)، و در مناطق با سردسيري كمتر تا معتدل و گرمسير،از حدود 10 تا 25 شهريور (متناسب با زود رس بودن سرما) است.
تهيه زمين:
در تهيه زمين به منظور كاشت زعفران لازم است توجه و دقت خاصي معمول شود ابتدا در فرصتهاي مناسب در پائيز يا زمستان زمين مورد نظر را شخم عميق مي زنند درصورتيكه شرايط مناسب نبوده يا دسترسي به تراكتور مقدور نباشد مي توان شخم را در پايان بهار يا اوايل تيرماه نيز انجام داد.
در تهيه زمين بطريق سنتي در اوايل بهار پس از قطع بارانهاي بهاره زمين را با گاوآهن ايراني شخم مي زنند بعد از 15 - 10 روز مجددا به شخم زمين اقدام مي كنند و اگر زمين داراي كلوخ باشد گاوآهن را باز كرده و كلوخ ها را با استفاده از ماله خرد مي كنند بعد از دو يا سه هفته مجددا زمين را دوبار در جهات عمود بر هم شخم مي زنند قبل از شخم سوم براي هر 100 متر مربع زمين 10 - 5 بار الاغ كود حيواني پوسيده پخش مي نمايند كشاورزان بخوبي دريافتند كه شخم هاي مكرر صرفنظر از تهيه بستر مناسب كشت زمين را تا حدودي از وجود علف هاي هرز پاك مي سازند.
در اين طريق زمين كرت بندي شده و طول و عرض كرتها را نسبت به شيب زمين و قدرت آب تعيين مي كنند. معمولا عرض و طول كرتها در حد بين 4*10 تا 100*10 متر مي باشد در زراعت مكانيزه زعفران زمين را در پاييز سال قبل از كشت با گاوآهن شخم عميق مي زنند در بهار پس از قطع بارانهاي بهاري خاك را با انجام شخم متوسط ضمن سله شكني از وجود علفهاي هرز پاك مي كنند در مرداد يا شهريور پس از پخش 40 -80 تن كود حيواني و 200 كيلوگرم فسفات آمونيوم زمين را بصورت فارو در مياورند و براي كشت آماده مي كنند. (البته متخصصين تغذيه اي توصيه مي كنند كه حدود 250 كيلوگرم سولفات پتاسيم نيز در اين مرحله با خاك مخلوط گردد
انتخاب پياز و زمان كشت زعفران:
احداث مزارع جديد زعفران فقط بوسيله پياز آن مقدور و معمول است. بنابراين تهيه و انتخاب پياز مرغوب جهت كاشت در ايجاد و گسترش كشت حائز اهميت است. پياز زعفران را مي توان از خاك درآورد به انبار يا مزرعه ديگري منتقل نمود، با توجه به دوده خواب يا استراحت پياز كه از اواخر ارديبهشت ماه تا اواخر مرداد ادامه دارد مي توان در اين فاصله نسبت به بيرون آوردن پياز اقدام كرد. بهتر است پيازها پس از بيرون آوردن از زمين كاشته شوند تا پيازها ضمن ادامه استراحت در زمين جديد مستقر شوند. از بيرون آوردن پيازها در اواخر مرداد به بعد بايد خودداري كرد چون در اين موقع بعضي از پيازها ممكن است براي ريشه دادن و جوانه زدن آماده باشند هر قدر فاصله بيرون آوردن پيازها تا كاشت كمتر باشد بهتر است با وجود اين پياز زعفران را براي مدت چندماه در محل سرد و خشك با ارتفاع 30 - 20 سانتي متر مي توان بصورت پخش شده نگهداري نمود ولي اين امر باعث عدم توسعه فيزيولوژيكي گلها شده و باردهي سال اول كشت را شديدا كاهش مي دهد.
پياز زعفران را از موقع خزان بوته (اوايل خرداد تا اواسط مهرماه مي توان كشت نمود ولي بهتر است از كاشت پياز در اواخر تير و اوايل مرداد خودداري شود زيرا در اين موقع هوا و زمين بسيار گرم است و بيم آن مي رود كه رطوبت پياز موقع جابجاي از بين رفته و به آن صدمه وارد شود. بر اساس تحقيقات انجام شده توسط مركز پژوهشهاي صنعتي خراسان بهترين زمان كشت خرداد ماه مي باشد.
نوع و مقدار كشت پياز زعفران:
بطوريكه گفته شد زعفران بوسيله غده ساقه كه عبارت از پيازهاي تو پر (بنه) مي باشد ازدياد مي شود و اندازه آن از يك فندق تا يك گردو متفاوت است. پيازهاي انتخابي بايد درشت تر، سالم تر و بدون زخم و خراشيدگي و عاري از هر نوع بيماري باشد.
پيازها بهتر است قبل از كاشت با سموم قارچ كش از قبيل سرزان، سري تيزان و گرامنيون و غيره به نسبت 500 - 300 گرم سم براي يكصد كيلو پياز بر عليه بيماريهاي قارچي ضد عفوني شوند. در موقع كاشت بهتر است پولك يا لايه خشك كف پياز به همراه مقداري از پوسته آزاد روي پياز جدا شوند تا جذب آب بوسيله پياز آسانتر و جوانه زدن آن سريعتر انجام شود. مقدار كاشت پياز بسته به ريزي و درشتي از 10 - 3 تن در هكتار فرق مي كند. فواصل كاشت معمولا 30 - 25 سانتي متر از هر طرف مي باشد.
تعداد پياز انتخابي جهت كاشت در هر چاله 3 پياز است با وزن متوسط 6 گرم براي هر پياز مي باشد در صورتيكه پيازها رديفي در فارو كاشته شوند بصورت منفرد و با فاصله 8 - 6 سانتي متر از يكديگر به مقدار 3 تن و در صورتيكه بصورت سنتي و در هر چاله 5 عدد مصرف كنند ميزان كاشت پياز به 5 تن بالغ خواهد شد. گفتني است كه در تحقيقات انجام شده بهترين پيازها، پيازهايي با اندازه بيشتر از 8 گرم بود.
عمليات كاشت پياز زعفران:
براي كاشتن پياز زعفران ابتدا چاله هاي يك رديف را با بيل در مي آورند و در داخل هر چاله بطوريكه گفته شد از 3 - 15 پياز قرار مي دهند. عمق كاشت پياز 20 - 15 سانتي متر در نظر گرفته و در موقع كاشت سر پيازها بايد رو به بالا قرار گيرد. پيازها در عمق 20 سانتي متري در زمستان از سرما و يخبندان و ساير تنش هاي محيطي و در تابستان از گرما زدگي مصون مي مانند.
براي كاشت زعفران 5 - 4 نفر شركت مي كنند به اين ترتيب كه يك نفر با بيل چاله ها را در مي آورند دو نفر پيازهاي قابل كشت را بصورت دسته هاي 3 تا 5 يا 15 تائي انتخاب مي كنند و نفر چهارم پيازها را در داخل چاله ها قرار مي دهند و بقيه نفرات كار خود را ادامه مي دهند تا تمام زمين كاشته شود. سرانجام سطح مزرعه را كه نا مسطح شده با بيل يا ماله ايكه صاف و فشرده مي سازند تا پيازها به خاك بچسبد.
زمين كشت شده به همين صورت تا موقع آبياري پائيزه رها مي شود قبل از آبياري در حدود 20 - 10 تن كود حيواني كاملا پوسيده با بيل يا چهر شاخ در سطح زمين پخش مي نمايند.
در اسانيا كاشت زعفران به صورت ديم صورت مي گيرد پيازهاي زعفران بجاي كپه كاري در داخل رديف 4 بفاصله 5 تا 8 سانتي متر از همديگر كاشته مي شود. و رديف هاي كاشت از يكديگر 35 - 30 سانتي متر فاصله دارد. پس از انجام عمل كاشت روي شيارها را با ماله پوشانده و زراعت رديفي بنظر مي رسد.
آبياري:
پس از پايان كاشت پيازهاي زعفران كه حداكثر تا آخر شهريورماه طول مي كشد حدود 15 تا 10 روز بعد از كاشت اقدام به آبياري مزرعه مي نمايند. در نقاط مختلف خراسان بسته به وضعيت آب و هوايي منطقه از اواسط مهر ماه تا دهه اول آبان آبياري زعفران شروع مي شود. با توجه كه گل كردن زعفران تا حدودي تابع آب اوليه مي باشد لذا براي اينكه برداشت زعفران با مشكل مواجه نشود آب اول را در بين قطعات با فاصله چند روز تقسيم مي كنند تا بدين وسيله دوران اوج گلدهي قطعات با يكديگر همزمان نباشد.
آب اول زعفران خيلي مهم است و تمام نقاط زمين بايد بطور كافي و يكنواخت آب بخورد تا گلهاي يك قطعه با هم و هم زمان بيرون آيند بعد از گاورو شدن مزرعه براي سله شكني از كج بيل و چهار شاخ فلزي يا گاو آهن ايراني با عمق كم استفاده مي شود متعاقب آن زمين را ماله مي كشند. سله شكستن زمين باعث مي شود كه جوانه هاي گل با سهولت بيشتري از خاك بيرون آمده و رشد قوي و مطلوبي داشته باشند.
پس از آبياري اول بفاصله 15 - 20 روز بعد از آن اولين گلهاي زعفران ظاهر مي شوند بديهي است كه مزرعه زعفران در سال اول محصول قابل توجهي نمي دهد. از اوايل فروردين تا زمانيكه رنگ برگها به زردي مايل شود هر 12 - 6 روز يكبار آبياري انجام مي شود.
بايد توجه داشت كه بعد از وجين يك نوبت آبياري به تاخير بيفتد تا علف هاي هرز از بين رفته و مجددا سبز نشوند. آب آخر در درشت شدن پياز موثر است.
سله شكني:
همان طور كه اشاره شد بعد از آبياري اول به محض گاورو شدن زمين سطح مزرعه بايد سله شكني شود بنحوي كه پيازها صدمه نبينند بهترين وسيله سله شكني كج بيل و بيل شيار دار و گاوآهن ايراني و كولتيواتر است.
سله شكني باعث مي شود كه گلها بآساني از خاك بيرون آمده و كود حيواني با خاك مخلوط گردد. در مواقعي كه زارع نتوانسته باشد بزمين خود كود دهد قبل از اجام آبياري مي توان كود لازم را در سطح خاك پخش نموده و با شخم سطحي با خاك مخلوط نمود و بعد از اين عمل كه در واقع حكم سله شكني را دارد جهت هموار نمودن زمين و چسباندن خاك به پيازها زمين را ماله مي كشند.
وجين علف هاي هرز:
علف هاي هرز از طريق رقابت با گياه زعفران از نظر آب و مواد غذايي و نور خورشيد سبب كاهش محصول مي شود علاوه بر اين ممكن است در مراحل كاشت و برداشت زعفران مزاحمت هاي ايجاد و ميزبان تعدادي از بيماريها و حشرات و بخصوص نماتد باشد. وجين مزرعه در هر موقع كه علف هاي هرز رشد كردند ضروري است در مزارع زعفران اولين وجين بعد از آبياري دوم انجام و اين وجين باعث از بين رفتن علف هاي هرز مزرعه زعفران مي گردد.
بطور معمول اولين وجين زعفران بعد از برداشت گلها و دومين آن در صورت لزوم به فاصله در حدود يك ماه قبل از آب سوم انجام مي شود. در مورد مبارزه شيميايي با علف هاي مزرعه بايد توجه كرد كه چون اثر اين علف كش ها بر روي گياه آزمايش نشده لذا بايد حتي الامكان به هنگام رشد بوته هاي زعغران از مصرف علف كش هاي شيميايي خودداري شود
برداشت زعفران :
برداشت زعفران بدين ترتيب است كه قسمت كلاله هر گل را برميدارند و بين كاغذ قرار ميدهند تا خشك شود و سپس بستهبندي ميكنند. استاندارد زعفران كه در فرانسه صورت گرفته است اعلام ميدارد كه بايد ۵۰ عدد از الياف زعفران بيشتر از۰/۲۷۷ گرم وزن داشته باشد و درصد رطوبت آن ۱۳ درصد باشد. همچنين هر ميليگرم آن بايد بتواند ۷۰۰ سانتيمتر مكعب آب را بهطور محسوس رنگي كند.
آفات گياه زعفران:
مزه و بوي پياز زعفران دلخواه بيشتر جانوران است. از اين رو براي بيشتر حيوانات اهلي و وحشي، حتي تيرهايي از حشرات، كرمها و قاب بالان هم خوراك لذيذي است. پس همه خواهان پياز زعفران و هميشه در جستجوي آن هستند. آنها خيلي با اشتها غدّه زعفران را مي خورند. اگر مزرعه اي مورد حمله آنها قرار گيرد، در زماني كوتاه چيزي از آن باقي نخواهد ماند.
بنابر اين يك زعفرانكار بايد همواره مزرعه را زير نظر داشته باشد و اگر احياناً بوته يا بوته هايي را ديد كه نابه هنگام و بي موقع برگهايش زرد شده و يا خشكيده است، بايد خيلي زود به ريشه يابي علّت آن برخيزد و پس از شناسايي، به كمك متخصّصان، در مبارزه با آن چاره گر شود. جانوران بزرگتر، پياز را از زير خاك بيرون مي آورند و مي خورند. پس از ردپا و نشانه هاي ديگر مي توان بآساني مسبّب را شناسايي كرد. ولي كرم پيازخوار كه سفيد رنگ است، پنهان و در زير خاك زندگي مي كند و ديده نمي شود. فقط از راه پژمردگي، زرد شدن برگها و خشكيدن آن مي توان پي به وجود آفت برد.
بسته بندي زعفران:
سالهاست درتمامي دنيا مواد غذايي را به روشهاى مختلف ازجمله خشك كردن ، نمك سودكردن ، كنسرو و روشهاى شيميايي ، نگهدارى ميكنند. باوجود اين روشها در حفظ و نگهدارى مواد غذايي نقش بسزايي دارند، اما در شرايطي خاص ، مشكلاتي براى مصرف كننده و محيط زيست ايجاد ميكنند.؛
از روشهاى نويني كه در چند دهه اخير به منظور آلودگي زدايي ابداع شد و بسرعت جاى خود را درميان ديگر روشهاى نگهدارى باز كرد، مي توان به روش پرتودهي بخصوص پرتودهي با پرتو گاما اشاره كرد.؛
پرتو گاما براحتي از هر نوع پوششي اعم از فلز، چوب ، پلاستيك و كاغذ عبور مي كند و پس از برخورد با موجودات زنده ميكرسكوپي ، سبب كاهش بار ميكربي ميشود.؛
اثرات زيستي پرتو بر موجودات زنده ، ناشي از تغييرات شيميايي ايجاد شده در سلولهاست.؛
تاثير پرتو بر موجودات زنده ميكرسكوپي پرتو به دو صورت مستقيم و غير مستقيم بر موجودات زنده ميكرسكوپي اثر مي گذارد:1؛ اثرات غير مستقيم پرتو در نتيجه واكنش پرتو با آب موجود در محيط و توليد راديكال آزاداست كه مورد آخر سبب تغيير در تركيبات ديواره سلولي و اثر سوء بر آنزيم هاى فعال و در نهايت مرگ سلول ميشود.2؛ اثرات مستقيم پرتو، مربوط به تاثير مستقيم آن بر دى .؛ان .؛اى و تخريب آن است .؛
پرتو با اثرگذارى مستقيم بر روى( RNA؛ )؛ و ( DNA؛ )؛، از تقسيم دوباره سلول و در نهايت تكثير آن جلوگيرى ميكند.؛
تعيين شدت پرتو، به سه عامل مقاومت ميكرب ها، بار ميكربي و نوع ماده غذايي بستگي دارد؛ ميكرب هاى موجود در مواد غذايي فاقد اسپور نسبت به اسپوردارها براى نابودى به دوز كمترى نياز دارند.؛
در پايين براحتي باعث نابودى گروههايي از باكترى ها، قارچها و مخمرهاى ساپروفيت و پاتوژن ميشود.؛
امروزه روش پرتو دهي براى كاهش بار ميكربي و افزايش زمان نگهدارى مواد غذايي مختلف مانند گوشت ، ماهي ، مرغ ، ميوه و سبزى تازه ، گياهان دارويي ، ادويه و...؛
در كشورهايي مانند ژاپن ، روسيه ، هند، پاكستان و امريكا، استفاده ميشود.؛
از ميان اين مواد غذايي كه مورد پرتودهي قرار مي گيرند، ادويه است كه زعفران هم جزو آنهاست.؛
توليد ادويه بيشتر در نواحي گرمسيرى صورت مي گيرد كه سبب شرايط محيطي و نوع عمل آورى ، بشدت مورد هجوم انواع ميكرب ها و آفات قرار ميگيرد.؛
در گذشته براى كاهش آلودگي ادويه ، از اكسيد اتيلن استفاده مي شد، اما پس از اين كه سرطانزا تشخيص داده شد.؛
بندرت كشورى مجوز استفاده از اين ماده را در مواد غذايي صادر ميكند.؛
زعفران هم مانند ديگر ادويه ها، در فرآيند توليد و عمل آورى به انواع مختلفي از ميكربها آلوده مي شود، كه براى رفع آن بايد از روشهاى مناسب ،-؛از جمله پرتودهي استفاده كرد.؛
هرچند آمار دقيقي از توليدات جهاني زعفران در دسترس نيست ، اما باتوجه به صادرات جهاني ، مي توان دوكشور ايران و اسپانيا را در راس كشورهاى توليدكننده در جهان قرار داد.؛
در پايان مي توان گفت ، ايران توانايي به دست گرفتن بازارهاى جهاني زعفران را دارد ؛ به شرطي كه صادراتش را با استانداردهاى بين المللي تطبيق دهد.؛
اين امر با توجه به قيمت بالاى اين محصول نيازمند اندكي سرمايه گذارى روى روشهاى مناسب برداشت ، نگهدارى ، بسته بندى و كاهش آلودگي است ؛ تا زعفرانبه يك منبع درآمد ارزى تبديل شود.
تقلبات زعفران :
چون زعفران بسيار گران قيمت مي باشد ، ممكن است گاهي همراه با تقليات باشد . مهم ترين تقلبي كه به عنوان زعفران صورت مي گيرد گل رنگ مي باشد كه شباهتي به زعفران دارد و مي تواند ايجاد رنگ زرد كند . زعفران به ويژه به صورت پودر ، با تقليات بيش تري مي تواند همراه باشد.
روش هاي مختلفي جهت تشخيص زعفران تقلبي وجود دارد كه چند روش ساده آن به شرح زير است:
1: به چند ميلي گرم پودر زعفران ، دو يا سه قطره اسيد سولفوريك غليظ در يك شيشه ي ساعت اضافه مي كنيم . در اين صورت زعفران ابتدا به رنگ قرمز مايل به قهوه اي و پس از مدت كمي ، به رنگ قرمز مايل به بنفش مبدل مي شود. اين آزمايش به طور كامل اختصاصي نبوده و مربوط به موادي است (مانند زعفران ) كه داراي تركيبات كاروتنوئيدي (موادي داراي رنگ هاي زرد و يا نارنجي ) مي باشند .
2: چند ميلي گرم پودر زعفران را در يك شيشه ي ساعت قرار داده و به آن يك قطره اسيد فسفوموليبديك / سولفوريك اضافه كرده و كمي مي ساييم .پس از آن ، مخلوط را زير ميكروسكوپ قرار داده و با بزرگ نمايي 100ملاحظه مي كنيم . بعد از حداكثر يك دقيقه ، تكه هاي پودر به رنگ آبي مبدل گشته و اطراف تكه ها هاله اي از رنگ آبي احاطه مي شود .
3: رنگ تارهاي زعفران در بنزين محلول نيست. يعني اگر چند تار زعفران را در بنزين بيندازيم، نبايد بنزين را رنگين كند.
4:ا گر تارهاي زعفران را بين كاغذ كاهي ( كاغذ روزنامه) بگذاريم و كمي فشار دهيم نبايد لكّه جربي باقي بگذارد. اگر چنين باشد به احتمال قوي آن زعفران تقلّبي است.
5: رنگ، بو و مزه زعفران براي اهل شناخت آن محك قاطعي است. مزه زعفران كمي تلخ ولي مطبوع، و بوي زعفران كمي تند است.
تحقيقات درباره زعفران در ايران:
با توجه به بررسي هاي انجام شده درباره وضعيت زعفران در مي يابيم كه اين محصول استثنايي عليرغم همه مزيتها، اعجاب انگيزي و خاص بودن به خوبي شناخته نشده، از سوي ديگر در چند سال گذشته تحولات قابل توجهي در توليد اين محصول به وقوع پيوسته است. يعني در اين مدت متناسب با پيشرفت علم، متحول شدن ارتباطات و ارتقاء سليقه مردم نسبت به غذا و اهميتي كه براي كيفيت آن قايل مي شوند زعفران جايگاه بسيار والاتر و خاص تري يافته است، ولي اين محصول متناسب با تغييرات يادشده به حد كافي شناخته نشده، حتي در كشورهايي مثل ايران و اسپانيا كه فرهنگ آنها با مصرف يا با توليد زعفران عجين است، و حتي كشورهايي همچون ايتاليا و فرانسه كه گرچه تنها در گذشته زعفرانكاري زيادي داشتهاند اما وارث پيشينه فرهنگي قابل توجهي در اين زمينه مي باشند شناخت لازم و كافي نسبت به اين محصول وجود ندارد. در حال حاضر مي توان گفت كه ايران قطعاً بزرگترين توليد كننده زعفران در جهان است و با سهم80 درصدي از توليد جهاني بايد رسالت اصلي را در معرفي، بالابردن كيفيت، توجه به بهداشت و استفاده از روشهاي علمي و بهداشتي براي توليد، فرآوري و بسته بندي اين محصول برعهده داشته باشد. آن گروه از توليدكنندگان ايراني در بخش كشاورزي كه در واقع در گروه كالاهاي توليدي خودشان با محصولي جديد به نام زعفران مواجه هستند، بايد دانش و ابزار لازم را براي توليد محصولي مورد پسند و نياز مصرف كننده در هر نقطه ازجهان و متناسب با جزييات آخرين استانداردهاي بينالمللي به دست آورند، كه خوشبختانه بعضي ازشركتهاي توليدكننده به اين كيفيت، استانداردها و اطلاعات دست يافتهاند. در همين راستا انتقال دانش لازم به توليد كنندهها نه تنها ميتواند كمك موثري در ارتقاي كيفيت زعفران مصرفي جهان باشد، بلكه اين قابليت را دارد كه با بهر ه برداري بهتر و بهينه و دستيابي به راندمان بالاتر هزينه توليد را بيش از پيش كاهش دهد و بدينترتيب منافع توامان توليد كننده و مصرف كننده روز به روز بيشتر تامين گردد.
از سوي ديگر لازم است ضمن حمايت از روند حاضر در راستاي حمايت از توليد انبوه و متمركز زعفران در يك منطقه خاص كه پديده اي بسيار مطلوب است براي توليد زعفران كيفي چارهاي انديشيده شود و بازار محصول توليدي نيز پيشبيني گردد، زيرا به هر حال توليد به تناسب نياز اقتصادي مردم منطقه در حال افزايش است، و متناسب با اين نياز اقتصادي بايد براي فروش محصول هم فكري كرد تا در كوتاه مدت يا دراز مدت قيمت زعفران حداقل در بازار داخلي ايران از هزينه تمام شده آن كمتر نباشد و سود ومنافع منطقي كشاورز و توليد كننده اي راكه با زحمت و وسواس زياد اين محصول خاص را توليد ميكند تامين نمايد.
مواردي كه ذكر آنها رفت ما را برآن داشت تا به جهت اطلاع رساني عمومي و و بهينه نمودن اوضاع و روش هاي كاربردي در مورد زعفران به ايجاد پايگاهي در درجه اول براي جمعآوري اطلاعات و در مرحله بعد انتقال آن به تمامي افراد و گروههاي مرتبط يا علاقه مند اقدام نماييم. تا در اين مسير بتوانيم مشكلات و در واقع حلقه مفقوده اي به نام تحقيقات و پژوهش را مشخص سازيم.
بنابراين به طور خلاصه، جمعآوري اطلاعات موجود براي معرفي زعفران به صورت عام، انتقال اطلاعات لازم به كشاورزان، مصرف كنندگان و توليدكنندگان زعفران، و در كنار آن به عنوان يك كار پايهاي و ركن مهم در فعاليتهاي آينده، انجام تحقيقاتي در زمينههاي مختلف، اعم از تعيين استراتژي، بررسي بازار، راههاي مصرف و افزايش آن و انجام تحقيقات كاملتري در زمينه توليد، خواص دارويي و پزشكي ناشناخته زعفران همه و همه در برنامه كار پايگاه اطلاعاتي و تحقيقاتي زعفران قرار دارند. به ويژه در زمينه خواص دارويي و طبي گرچه اين محصول تا اندازه قابل توجهي جاي خود را در ميان گياهان دارويي و در طب گياهي پيدا كرده و به خوبي مورد استفاده قرار مي گيرد، ولي شايد تحقيقات علمي در اين رابطه تا حدي به صورت پراكنده انجام گرديده است.
زعفران و هنر:
از ميان هنرهاي بسياري كه نزد ايرانيان يافت ميشود، در حال حاضر حداقل به دو هنر بسيار قديمي مي توان اشاره كرد كه در آنها از زعفران استفاده شده است. اين دو عبارتند از تذهيب و فرشبافي (در اينجا ذكر دو نكته لازم است، اول اينكه منظور از اين كلمات هنرهايي هستند كه منشا ايراني دارند، در غير اينصورت هنرهايي مانند نقاشي و خوشنويسي از شناخته شده ترين هنرهايي هستند كه مي توان در آنها از زعفران استفاده كرد، نكته دوم اين كه احتمالا از اين ماده در هنرهاي ديگري نيز استفاده شده است كه اثبات صحت و سقم اين موضوع نياز به بررسي دارد.)
در فرشهاي ابريشمين كه با رنگهاي طبيعي توسط استادان بزرگ ايران از قرون مختلف بافته شده، به اقصي نقاط دنيا رفته وشهرت جهاني دارند، از زعفران به عنوان يك رنگ طبيعي و با ثبات استفاده گرديده، همينطور در كتب خطي در خوشنويسيهاي مختلفي كه استادان اين هنر انجام داده اند از زعفران به عنوان يك مركب يا جوهر ارزشمند و بادوام استفاده شده وبرخي از سلاطين به دليل اعتقادي كه به يمن زعفران داشتند دستور مي داده اند كه فرامين، احكام و ساير موارد مهم با زعفران نوشته شوند، كما اين كه اين باور در ذهن بسياري از مردم عادي نيز ريشه دوانيده است، مثلادرنوشتن بعضي از ادعيه مورد اعتقاد مردم بر پوستهاي مختلف وپارچه ها از زعفران استفاده مي شده است. علاوه بر اين در سالهاي اخير هم از اين ماده ارزشمند در نقاشي، مجسمه سازي و هنرهاي ديگر بهره گرفته شده است.
زعفران و فرهنگ و ادب:
در فرهنگهاي مختلف، به ويژه در فرهنگ ايران زعفران سمبل موارد متعددي است و اشارات مختلفي به شعر و نثر در فرهنگ ايران و ادبيات پارسي به زعفران شده است. يكي از موارد جالب درباره زعفران در فرهنگ ايران اين است كه به حال و هواي فردي كه خندان است زعفراني گفته مي شود، حتي وقتي مي خواهند به كسي بگويند كه خوش و خرم باشي مي گويند: زعفراني باشي، و اين به خاصيت خنده آور بودن زعفران بر مي گردد. همينطور كسي كه شايد كمي اخمو و بد اخلاق است به او پيشنهاد مصرف زعفران مي دهند.
مناطقي هم در برخي از شهرهاي ايران هستند كه ((زعفرانيه)) نام دارند و اكثرا جزء مناطق مرفه و گرانقيمت آن شهرها محسوب مي شوند. براي مثال مي توان از شهرهاي تهران و تبريز نام برد كه هردو شهر مناطقي با اين نام دارند. گفته مي شود كه درساليان گذشته در اين مناطق مزرعه زعفران و زعفرانكاري بوده است و اين امر وجه تسميه مناطق مزبور را نشان مي دهد.
دكتر محمد حسن ابريشمي محقق و نويسنده برجسته ايراني در كتاب خود تحت عنوان زعفران ايران – شناخت تاريخي، فرهنگي و كشاورزي اشعار و حكايتهاي بسياري را نقل كرده است كه نشان از ريشه هاي عميق اين گياه اسطوره اي در فرهنگ و ادب غني ايران زمين دارد، به گونه اي كه حتي سخن سراياني را كه در اشعار خود به زعفران اشاره كرده اند بر حسب قرن زيست آنها تقسيم بندي نموده و نمونه هايي از آثار مرتبط ايشان را ذكر كرده است
برچسب: ،
ادامه مطلب