نحوه نوشتن طرح درس
مراحل نوشتن طرح درس
مقدمه
طرح درس يا سناريوي آموزشي براي نخستين بار در سال 1918 توسط"فرانكلين بوبيت" مطرح شد و لزوم استفاده از سازماندهي در امر ياددهي – يادگيري مورد تأكيد قرار گرفت. طرح درس به شكل امروزي آن، در سال 1950 به وسيله روان شناسان برجسته امر تعليم و تربيت "بنجامين . اس . بلوم" شكل گرفت و در سال 1962 " رابرت گليرز" نظرات تكميلي خود را در راستاي ديدگاههاي بلوم مطرح كرد كه تا به امروز نيز مدنظر برنامه ريزان و هدف گذاران آموزشي و دست اندركاران امور آموزشي در سطح جهان بوده است.
در ايران حيات مجدد "طرح درس" مربوط به هشت نه سال گذشته مي باشد. لزوم استفاده از طرح درس، به عنوان ابزار كارآمدي در زمينه تكنولوژي آموزشي، در خدمت افزايش كيفيت نظام آموزشي كشورمان قرار گرفت. و طرح درس به عنوان برنامه ريزي و سازمان دادن به مجموعه فعاليتهايي كه معلم در ارتباط با هدفهاي آموزشي، محتواي درس و توانائيهاي دانش آموزان براي مدت زمان مشخص تدوين مي گردد مد نظر قرار گرفت.
از محاسن طرح درس مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:
1- طرح درس به معلم كمك مي كند تا پيش بيني هاي لازم را براي تهيه وسايل آموزشي و رسانه ها به عمل آورد.
2- داشتن طرح درس موجب مي شود كه معلم به تنظيم اوقات كلاس بپردازد و از ايجاد بي نظمي در كلاس جلوگيري كند.
3- طرح درس موجب مي شود كه معلم فعاليتهاي ضروري آموزشي را به ترتيب و يكي پس از ديگري در مراحل و زمانهاي مشخص و به شيوه هاي منطقي پيش ببرد و نتايج حاصل آن را براي تدريس در مراحل بعدي آموزش مورد استفاده قرار دهد.
4- با توجه به آنچه رفت، نقش و اهميت طرح درس در بهبود امر ياددهي – يادگيري كاملاً مشهود و ضروري به نظر مي رسد. لذا جزوه ي حاضر به منظور مطالعه و استفاده همكاران محترم جهت بهبود كيفيت آموزشي و ارتقاي سطح يادگيري طراحي شده است.
مراحل نوشتن طرح درس روزانه:
به طور كلي براي تهيه يك طرح درس روزانه، مراحل و نكات زير را به ترتيب دنبال مي كنيم.
1- مشخصات كلي:
ابتدا بايد نام درس، موضوع درس، مدت جلسهأ شماره طرح درس، نام مدرسه، تعداد دانش آموزان، كلاس و دوره تحصيلي، نام معلم و تاريخ را در بالاي صفحه كاربرگ طرح درس نوشته شود.
2- مشخص كردن اهداف كلي، جزيي و رفتاري:
يك معلم آگاه هدفهاي كلي و رفتاري موضوعي كه قصد تدريس آنرا دارد مشخص مي نمايد.
1-2. هدفهاي كلي: يك هدف كلي، يك عبارت واحد است كه وضعيت فراگير را پس از دريافت يك عمل آموزشي توصيف مي كند . به عبارت ديگر هدفهاي كلي آموزشي حاوي نتايجي هستند كه معلم انتظار دارد، در اثر آموزشي كه به دانش آموزان مي دهد و فعالتيهايي از آنها براي يادگيري به عمل مي آورند عايد آنان گردد. اين قبيل اهداف مهم هستند و در معرض تعبيرهاي گوناگون قرار مي گيرند.
2-2. هدفهاي جزيي: هدفهاي كلي قابليتهايي هستند كه قرار است فراگيران پس از گذراندن مجموعه اي از تجارب يادگيري كسب كنندو چون اين هدفها با واژه هاي كلي بيان مي شوند معمولاً توضيح بيشتر ضروري است. اين توضيح از طريق ارايه مجموعه اي از هدفهاي جزيي انجام مي پذيرد.
3-2. هدفهاي رفتاري: پس از مشخص نمودن اهداف كلي و تجزيه آن به اهداف جزيي، اهداف رفتاري مطرح مي گردد. هدفهاي رفتاري عبارتند از اعمال، رفتارها ، حركات وآثاري كه قابل مشاهده كردن ، شنيدن ، لمس كردن و قابل سنجش باشند. اين قبيل اهداف مشخص مي سازند كه دانش آموزان به هدفهاي كلي رسيده اند. براي طرح هدفهاي رفتاري رعايت چهار ويژگي و مخاطب، فعل رفتاري، شرايط و معيار و درجه، ضروري مي باشد.
در ضمن براي تدوين اهداف در نظر داشتن سطوح مختلف حيطه هاي(شناختي، عاطفي و رواني- حركتي) الزامي مي باشد. توضيح آنكه دانشمندان تعليم و تربيت هدفهاي تربيتي را در سه حيطه تقسيم بندي كرده اند . تغييراتي كه در اثر تعليم و تربيت در ذهن ايجاد مي شود ماهيت آن دانش و معلومات است در " حيطه شناختي" قرار داده اند. آنچه كه به ارزشها ، نگرشها و احساسات مربوط مي شود در " حيطه عاطفي" و آنچه كه با مهارتهاي حركتي ارتباط پيدا مي كند در " حيطه رواني – حركتي " جاي داده اند.
3- وسايل آموزشي:
انتخاب رسانه هاي مناسب منجر به آموزش مؤثرتر خواهد شد. از يك رسانه آموزشي نمي توان در همه موقعيتهاي آموزشي استفاده كرد. هر موقعيت آموزشي رسانه خاص خود را طلب مي كند. بدون توجه به قابليتهاي رسانه هاي آموزشي در موقعيتهاي مختلف، نمي توان از آنها استفاده مناسبي به عمل آورد.
براي شناسايي يك رسانه ي مناسب ، ابتدا بايد به چند پرسش پاسخ داد. اين پرسشها عبارتند از:
هدف از ايجاد ارتباط چيست؟ چه كسي مي خواهد ارتباط برقرار كند و چه ويژگيهايي دارد؟ مخاطب ارتباط كيست؟ چه ميزان پذيرش دارد؟ ويژگيهاي او چيست؟ شرايط زماني و مكاني برقراري ارتباط چيست؟ و براي انجام اين كار چه امكاناتي وجود دارد؟
به طور كلي عوامل مؤثر در انتخاب رسانه ها عبارتند از: 1- نوع هدفهاي آموزشي 2- ويژگيهاي مخاطبان 3- روشهاي فنون آموزشي 4- قابليت رسانه براي انتقال پيام مورد نظر 5- جذابيت رسانه 6- كيفيت فني هنري 7- عملي بودن و سهولت كاربرد 8- اقتصادي بودن.
4- روشهاي تدريس:
با پيشرفت علوم و فنون و پيچيده شدن جوامع بشري ، نيازهاي فردي اجتماعي نيز پيچيده تر مي شود و براي ارضاي نيازهاي پيچيده احتياج به علوم و فنون پيچيده تر مي باشد.
كسب علوم و فنون در سايه به كارگيري روشهاي مفيد و مؤثر ، جديدو كارآمد در آموزش امكان پذير است. به همين دليل به منظور نيل به اهداف آموزشي تعيين شده بهره گيري از روشهاي تدريس و الگوهاي تدريس متناسب با هدفهاي درس و نوع مطالب و بحث، نوع كلاس، تعداد دانش آموزان و غيره روشها و الگوهاي خاص مورد استفاده قرار مي گيرد.
5- قبل از شروع درس:
هر معلمي قبل از شروع درس بايد از حضور دانش آموزان آگاهي حاصل كند، همچنين مطمئن شود كه آنان از سلامت روحي و جسمي براي شروع درس آمادگي دارند، زيرا دانش آموزان بايد در آغاز درس احساس آرامش نمايند و مشتاقانه منتظر ياد گرفتن درس جديد باشند، پيش از شروع درس جديد چنانچه از قبل تكليفي براي دانش آموزان تعيين شده است مورد بازديد و بررسي قرار گيرد و برنامه هاي ديگر با صلاحديد معلم انجام مي گيرد. ولي بايد توجه داشت كه كارهاي قبل از شروع درس نبايد زياد طول بكشد زيرا طولاني شدن اين مرحله از شور و شوق اوليه فراگيران مي كاهد.
6- ارزشيابي تشخيصي:
پيش از آغاز درس جديد معلم بايد رفتار ورودي دانش آموزان را مشخص سازد دكترسيف معتقد است كه : "رفتار ورودي بر آمادگي فرد براي يادگيري رفتاري تازه دلالت دارد. به سخن ديگر آنچه كسي قبلاً يادگيرفته است يا آنچه براي شروع به يادگيري مطلبي تازه مي بايست يادگرفته باشد رفتار ورودي او ناميده مي شود".
معلم قبل از شروع درس جديد بايد اطمينان حاصل كند كه دانش آموزان مطالب درس قبل ، به خصوص مطالبي كه دانستن آنها براي درس جديد پيش نياز محسوب مي شود را مي دانند. به همين دليل به هر طريق كه لازم مي داند از پيش دانسته هاي دانش آموزان ارزشيابي به عمل مي آورد. نوع ارزشيابي بستگي به نوع درس و هدفهاي درسي مي تواند از سئوال شفاهي تا آزمون كتبي متغير باشد توجه به ميزان اطلاعات قبلي دانش آموزان، از اين بابت كه سطح درس دادن براساس آن تنظيم شود، ضروري مي باشد.
7- آماده سازي:
آماده سازي فعاليتي است كه معلم از طريق آن سعي مي كند ارتباط معني دار بين تجربيات قبلي و انتظارات و نيازهاي شاگردان با هدفهاي آموزشي كلاس برقرار كند. معلم پيش از آنكه مطلب اصلي را به دانش آموزان ارايه دهد بايد ذهن و حواس آنها را براي آموختن درس جديد جلب نمايد. به طور كلي هدف از آماده سازي عبارت است از تمركز بخشي حواس فراگيران، معرفي ضمني غيرمستقيم موضوع درس به ايجاد علاقه و انگيزه و كنجكاوي در دانش آموزان براي يادگيري مطلب جديد.
معلمان مسئولان پديدآوري موقعيتهايي هستند كه در كارآموزان و دانش آموزان ايجاد انگيزه كنندو آنان بايد موضوعات درس و ساير مواد آموزشي را به گونه اي آراسته و ترتيب دهند كه نيازهاي فراگيرندگان برآورده شود.
8- ارائه ي درس:
اين قسمت اساس طرح درس را تشكيل مي دهد و بايد به كاملترين وجه تنظيم گردد. درس جديد بايد بر پايه دانسته ها و تجارب قبلي دانش آموزان طراحي و ارايه گردد، بطوريكه ارتباط منطقي درس جديد با مرحله آماده سازي حفظ گردد. مطالب ارايه شده بايد داراي پيوستگي و نظم منطقي باشد معلم بايد فعاليتهايي را كه به روشها و فنون تدريس مربوط مي شود در ارايه درس به اختصار مشخص نمايدو تنها نام بردن از عنوان كلي روشها و الگوهاي تدريس كافي نيست بلكه لازم است نوع فعاليتهايي را كه معلم مي خواهد در جريان ارايه انجام دهد در اين قسمت قيد نمايد.
9- فعاليتهاي تكميلي:
انتخاب روش براي انجام فعاليتهاي تكميلي به موضوع و هدف درس بستگي دارد. به عنوان مثال، اگر درسي كه ارايه مي شود به جمع بندي نياز دارد معلم بايد نوع آن را انتخاب كند، آيا جمع بندي را به طور شفاهي انجام مي دهد و يا به صورتهاي ديگر و غيره.
برخي از روشهاي متداول براي انجام فعاليتهاي تكميلي عبارتند از: خلاصه نويسي روي تابلو(تخته سياه)، يادداشت نكات درس توسط دانش آموزان، نمايش عروسكي و پوستر، ايفاي نقش، سئوال شفاهي، مساله دادن – واحد كار(كارهاي تحقيقي، پروژه ) و تكليف شب.
چنانچه براي تكميل درس تمرين لازم باشد بايد نوع تمرين و چگونگي انجام آن در طرح درس مشخص گردد. مثلاً اگر قرار است دانش آموزان تمرينهاي كتاب را انجام دهند، بايد تمرينهاي مورد نظر با ذكر صفحه در طرح درس قيد گردد.
10- ارزشيابي تكويني:
ارزشيابي تكويني به معناي ارزشيابي در همه مراحل تهيه برنامه است. در سراسر فرايند تدوين برنامه بايد انجام ارزيابي پرداخت و در هيچ شرايطي نبايد ارزيابي را وانهاد.
پس از پايان يافتن تدريس ، معلم از نتيجه ي كار خود و ميزان آموخته هاي دانش آموزان ارزشيابي به عمل مي آورد. ارزشيابي تكويني مي تواند جزء فعاليتهاي تكميلي نيز به حساب آيد مانند بازديد دفترهاي تمرين به منظور رفع اشكالهاي موجود ، جمع آوري پاسخ هاي دانش آموزان در مورد سئوال مطرح شده در كلاس ، ثبت اشتباهات دانش آموزان در دفتر جبراني و دقت در رفتارهايي كه نشانه علاقه مندي و يا عدم علاقه دانش آموزان نسبت به درس نيز مي تواند درارزشيابي تكويني قرار گيرد« ... واذكر ربّك كثيرا وسبّح بالعشيّ والاِبكار- آل عمران-۴۱
تذكر: زمان بندي طرح درس نيز به تناسب و صلاحديد معلم و توانائي دانش آموزان بر حسب يك جلسه آموزشي بين بندهاي 5 تا 10 يعني قبل از شروع درس، ارزشيابي تشخيصي، آماده سازي، ارايه درس ، فعاليتهاي تكميلي و ارزشيابي تكويني تقسيم مي گردد
برچسب: ،
ادامه مطلب