سرطان خون (لوكمي= Leukemia)
مقدمه
لوكمي سرطان بافت هاي خونساز بدن است كه شامل مغز استخوان و دستگاه لنفاوي مي شود. واژه "لوكمي" در يوناني به معناي "خون سفيد" است. اين بيماري معمولاً از گلوبولهاي سفيد خون شروع مي شود.
در شرايط عادي، گلوبول هاي سفيد خون با بيماري ها مقابله مي كنند. اين سلولها معمولاً درصورت نياز بدن، به طريقي منظم و كنترل شده رشد و تقسيم مي شوند. اما لوكمي در اين روند اخلال ايجاد مي كند.
در بيماري لوكمي يا همان سرطان خون، مغز استخوان شما مقدار بسيار زيادي از سلولهاي سفيد خون غيرعادي توليد مي كند. اين سلولها با سلولهاي خون نرمال و عادي متفاوت هستند و درست عمل نمي كنند. درنتيجه، توليد سلولهاي سفيد خون طبيعي را متوقف كرده و توانايي شما را در مقابله با بيماري ها از بين مي برند. سلول هاي لوكمي همچنين بر ساير انواع سلول هاي خوني كه توسط مغز استخوان ساخته مي شود از جمله گلوبول هاي قرمز خون كه اكسيژن را به بافت هاي بدن مي رسانند، و همچنين پلاكت هاي خوني كه از لخته شدن خون جلوگيري مي كنند، نيز فشار مي آورد.
لوكمي آنطور كه اكثر مردم فكر مي كنند، فقط بيماري مختص كودكان نيست. لوكمي چهار نوع اصلي و چندين نوع فرعي دارد—و فقط برخي از اين انواع بين كودكان متداول است. درمان لوكمي بسيار پيچيده است—و به سن و وضعيت سلامتي، نوع لوكمي و ميزان پراكنده شدن آن بستگي دارد.
علائم و نشانه ها
علائم و نشانه هاي هر نوع از لوكمي متفاوت است، اما در زير به برخي از متداولترين نشانه هاي آن اشاره مي كنيم.
- تب كردن يا سرد شدن بدن
- خستگي مداوم، ضعف
- بيماري هاي مكرر
- فقدان اشتها يا از دست رفتن وزن
- ورم كردن غذذ لنفاوي، بزرگ شدن كبد يا طحال
- خونريزي يا كبود شدن آسان
- تنگي نفس در زمان فعاليت فيزيكي مثلاً بالا رفتن از پله ها
- ايجاد لكه هاي كوچك قرمز بر روي پوست
- تعرق زياد بدن، به ويژه در شب
- درد استخوان
شدت علائم و نشانه هاي اين بيماري به تعداد سلول هاي خون غيرطبيعي و محل جمع شدن آنها بستگي دارد. علائم و نشانه هاي اوليه لوكمي ممكن است ناديده گرفته شوند چون ممكن است با علائم و نشانه هاي آنفولانزا و ساير بيماري هاي متداول اشتباه گرفته شوند.
عوامل
پزشكان لوكمي را به دو صورت طبقه بندي مي كنند.
1) سرعت انتشار
نوع اول طبقه بندي لوكمي با سرعت انتشار و پخش شدن بيماري صورت مي گيرد:
- لوكمي حاد: در اين لوكمي، سلول هاي غيرطبيعي خون نارس هستند. آنها قادر به انجام كار طبيعي خود نيستند و به سرعت تكثير مي شوند، درنتيجه بيماري خيلي سريع شدت مي گيرد. اين نوع لوكمي نياز به درمان سريع و به موقع دارد.
- لوكمي مزمن: اين نوع لوكمي، سلول هاي خون غيرطبيعي بالغ بيشتري را در بر دارد. اين سلول هاي خون بسيار كندتر تكثير و زياد مي شوند و در يك دوره از زمان مي توانند به درستي عمل كنند. برخي از انواع لوكمي مزمن هيچ علائم يا نشانه هايي ندارند و ممكن است ساليان سال تشخيص داده نشوند.
2) نوع سلول هاي تحت تاثير
نوع دوم طبقه بندي برحسب سلول هاي سفيد تحت تاثير انجام مي گيرد:
- لوكمي لنفوسيتي: اين نوع لوكمي سلول هاي لنفاوي يا لنفوسيت را تحت تاثير قرار مي دهد كه بافت هاي لنفاوي را مي سازند. اين بافت جزء الي سيستم ايمني بدن است و در قسمت هاي مختلف بدن شما از جمله غدد لنفاوي، طحال يا لوزه ها يافت مي شود.
- لوكمي مغز استخواني: اين نوع لوكمي سلول هاي مغز استخواني را تخت تاثير قرار مي دهند. سلول هاي مغز استخوان شامل سلول هايي است كه ديرتر به گلوبول هاي قرمز، گلوبول هاي سفيد و سلول هاي پلاكت ساز خون تبديل مي شوند.
انواع اصلي لوكمي
انواع اصلي لوكمي عبارتند از:
- لوكمي مغزاستخواني حاد (AML): اين متداولترين نوع لوكمي است. در بزرگسالان و كودكان اتفاق مي افتد. اين نوع لوكمي همچنين لوكمي غيرلنفوسيتي نيز خوانده مي شود.
- لوكمي لنفوسيتي حاد (ALL): اين متداولترين نوع لوكمي ميان كودكان است كه تقريباً 80 درصد لوكمي هاي كودكان از اين نوع مي باشد.
- لوكمي مغزاستخواني مزمن (CML): اين نوع لوكمي معمولاً در بزرگسالان ايجاد مي شود. اين لوكمي با ناهنجاري كروموزوم همراه است كه كروموزوم فيلادلفيا ناميده مي شود كه ژني ناهنجار و غيرطبيعي ايجاد مي كند كه BCR-ABL نام دارد. اين ژن پروتئيني غير طبيعي مي سازد كه تيروسين كيناسه (tyrosine kinase) ناميده مي شود و پزشكان و محققان عقيده دارند باعث رشد سلول هاي لوكمي مي شود. فرد مبتلا به اين نوع لوكمي ماه ها يا سال ها هيچ علامت يا نشانه اي از بيماري مشاهده نمي كند اما بعدها وارد مرحله اي مي شود كه سلول هاي لوكمي سريعتر رشد مي كنند.
- لوكمي لنفوسيتي مزمن (CLL): اين نوع لوكمي نوع متداول لوكمي بزرگسالان است كه با آن فرد ممكن است سالها بدن هيچگونه درمان خوب زندگي كند. اين لوكمي در نژاد يهوديان روسيه يا اروپاي شرقي بيشتر ديده مي شود. مي توان گفت كه اين نوع لوكمي هيچگاه در كودكان ايجاد نمي شود.
- ساير اختلالات مغزاستخواني مزمن: اين گروه بيماري ها نيز مانند لوكمي مغزاستخواني مزمن، با توليد سلول هاي مغزاستخوان خيلي كم يا خيلي زياد، لوكمي مزمن ايجاد مي كند. اختلالات مغزاستخواني مزمن عبارتند از: سندرم ديسپلازي مغزاستخوان، اختلالات مربوط به تكثير بافت مغزاستخوان. اين مشكلات مي توند منجر به لوكمي مغزاستخواني حاد شود.
ساير انواع غير متداولتر لوكمي شامل لوكمي ياخته هاي مژك دار و لوكمي مونوسيت مغز استخوان حاد مي شود.
عوامل نامشخص
پزشكان علت دقيق لوكمي را نمي دانند. به نظر مي رسد كه اين بيماري از تركيبي از عوامل ژنتيكي و محيطي ايجاد مي شود.
- لوكمي حاد: اين لوكمي با تعداد خيلي كمي گلوبول سفيد خون شروع مي شود كه توالي DNA آنها از بين رفته است. اين سلول ها نارس باقي مي مانند اما توانايي تكثير خود را حفظ مي كنند. از آنجا كه اين سلول ها بالغ نمي شوند و بعد مثل سلول هاي عادي مي ميرند، روي هم انباشته شده و در عملكردهاي اعضاي حياتي بدن دخالت مي كنند. درنتيجه، توليد سلول هاي سالم را نيز مختل مي كنند.
- لوكمي مزمن: اين نوع لوكمي حاوي سلول هاي خون بالغ بيشتري است. اين سلولها كندتر جمع و تكثير مي شوند، درنتيجه پيشرفت اين بيماري كندتر است اما هنوز هم مي تواند منجر به فوت بيمار شود. متخصصين از علت شروع اين پروسه اطلاعي ندارند.
در آخر، كمبود گلوبول هاي سفيد نرمال منجر به بيماري، آنمي (كم خوني) و خونريزي مفرط مي شود. تعداد زياد گلوبول هاي سفيد غيرطبيعي مي تواند در عملكرد مغزاستخوان اخلال ايجاد كرده و ساير اعضاي بدن را نيز دچار اشكال كند. معمولاً در اثر خونريزي يا بيماري هاي زياد و مكرر مرگ اتفاق مي افتد.
دستگاه لنفاوي بدن شما بخشي از سيستم ايمني بدنتان است كه شما را در برابر بيماري ها محافظت مي كند. اين سيستم شامل طحال، غذه تيموس، غدد لنفاوي و مغز استخوان مي باشد. در افراد مبتلا به لوكمي، مغزاستخوان تعداد بسيار زيادي سلول خوني غيرعادي توليد مي كند. اين سلول هاي خوني درست عمل نمي كنند و درنتيجه در توليد سلول هاي سالم نيز اخلال ايجاد مي كنند.
عوامل خطرزا
اين عوامل شما را در معرض ابتلا به يكي از انواع لوكمي قرار مي دهد:
- سرطان درماني: افرادي كه سابقاً تحت برخي از انواع شيمي درماني يا درمان با اشعه براي درمان ساير انواع سرطانها قرار گرفته باشند، احتمال بيشتري براي ابتلا به يك نوع لوكمي در آنها وجود دارد.
- ژنتيك: ناهنجاري هاي ژنتيكي نقش بسيار مهمي در رشد لوكمي در بدن دارد. برخي بيماري هاي /زنتيكي مقل سندرم داون، احتمال ابتلا به لوكمي را بالا مي برد.
- قرار گرفتن در معرض اشعه و برخي مواد شيميايي خاص: افراديكه در معرض اشعه خيلي قوي قرار گيرند مثل بازمانده هاي بمب هاي اتمي يا اتفاقات رآكتور هاي هسته اي، احتمال ابتلا به لوكمي در آنها بيشتر است. قرار گرفتن در معرض برخي موادشيميايي خاص مثل بنزن—كه در بنزين بدون سرب و برخي انواع دودهاي تنباكوها كه توسط صنعت شيمي مورد استفاده قرار مي گيرد موجود است—نيز مي تواند احتمال ابتلا به لوكمي را بالا ببرد.
البته شايان ذكر است كه بيشتر افرادي كه اين عوامل خطرزا را دارند به لوكمي مبتلا نمي شوند و بسيار از مبتلايان به لوكمي نيز چنين عوامل خطرزايي را تجربه نكرده اند.
چه موقع به دنبال مشاوره پزشكي باشيم؟
خستگي مداوم، كاهش وزن، كبود شدن راحت بدن، خونريزي، ورم غدد لنفاوي، و تب مي تواند نشانه هاي ممكن ابتلا به لوكمي باشد. اگر چنين علائم و نشانه هايي را تجربه مي كنيد، حتماً به پزشك مراجعه كرده و دليل آن را جويا شويد.
آزمايش و تشخيص
پزشكان معمولاً لوكمي مزمن را با آزمايش خون ساده قبل از شروع علائم تشخيص مي دهند. در اين ورت يا زمانيكه شما و كودكتان علائم و نشانه هاي لوكمي را در خود مشاهده مي كنيد، آزمايشات زير ممكن است درمورد شما انجام گيرد:
- آزمايش جسمي: پزشك شما شما را مورد معاينه جسمي قرار مي دهد تا علائم و نشانه هاي فيزيكي و جسمي لوكمي مثل رنگپريدگي ناشي از كم خوني، و ورم غدد لنفاوي، كبد يا طحال را در شما بررسي كند.
- آزمايش خون: با نگاه كردن به نمونه خون شما، پزشك مي تواند تعيين كند كه آيا تعداد گلوبول هاي سفيد يا پلاكت هاي خون غيرطبيعي است يا خير—كه مي تواند نشانه لوكمي باشد.
- آزمايش سيتوژنتيك: اين آزمايش تغييرات ايجاد شده در كروموزوم ها، ازجمله وجود كروموزوم فيلادلفيا را بررسي مي كند. اين آزمايش را ميتواند با استفاده از يك ميكروسكوپ معمولي يا با بهره گيري از يك آزمايشگاه مدرن تر و تكنولوژيكي تر FISH ناميده مي شود انجام داد.
- نمونه مغزاستخوان: اگر پزشك شما احتمال دهد كه مبتلا به لوكمي هستيد، ممكن است شما را نزد متخصص سرطان (متخصص تومورشناسي) يا پزشك متخصص خون شناسي بفرستد. اين متخصصين مي توانند بااستفاده از سوزن نمونه مغزاستخون شما را بيرون بكشند.
براي تاييد تشخيص لوكمي و تعيين نوع و ميزان پيشرفت آن در بدن، نياز به آزمايشات بيشتر است. برخي ازانواع لوكمي به مراحل مختلف طبقه بندي مي شوند كه شدت بيماري را نشان مي دهد. سطح بندي بيماي به پزشك براي تعيين برنامه درماني كمك مي كند.
در آسپيراسيون (مكيدن توسط هوا) مغزاستخوان، پزشك و پرستار مقدار كمي از مايع مغز استخوان را توسط سوزن باريكي كه به سرنگ متصل است، براي آزمايش ساكشن مي كنند. معمولاً اين نمونه از نقطه اي در پشت استخوان لكن خاصره گرفته ميشود. با فرو بردن سوزن به استخوانتان احساس فشار خواهيد كرد. اين عمليات كمي دردآور و ناراحت كننده است به همين علت معمولاً هم به بزرگسالان و هم به كودكان داروي بي حس كننده زده مي شود. بيوپسي مغز استخوان نيز معمولاً در همان زمان انجام مي گيرد. اين عميات نيز تكه كوچكي از بافت استخوان و مغز استخوان متصل به آن را بيرون مي كشد.
درمان
برخلاف ساير انواع سرطان ها، لوكمي يك تومر جامد نيست كه پزشك بتواند با عمل جراحي آن را خارج كند. منبع اين مشكل درواقع مغز استخوان است. اما نمي توان مغز استخوان را بيرون آورد چون سه نوع اصلي سلول را توليد مي كند—گلوبول هاي سفيد، گلوبول هاي قرمز و پلاكت هاي خون.
درمان لوكمي بسيار پيچيده است و به عوامل مختلفي از قبيل سن، سلامت عمومي بدن، نوع لوكمي و ميزان پراكندگي آن در بدن بستگي دارد.
درمان هايي كه براي مقابله با لوكمي انجام مي گيرد عبارتند از:
- شيمي درماني: شيمي درماني متداولترين نوع درمان براي لوكمي است. در اين روش درماني از عوامل شيميايي براي كشتن سلول هاي لوكمي استفاده مي شود. برحسب نوع لوكمي كه فرد به آن مبتلاست، ممكن است يك دارو يا تركيبي از داروهاي مختلف براي درمان مورد استفاده قرار گيرد. اين داروها ممكن است به شكل قرص، يا از طريق تزريق مستقيم به بدن تجويز شود.
- درمان بيولوژيكي: در اين روش درماني كه ايمن درماني نيز ناميده مي شود، موادي مورد استفاده قرار مي گيرد كه واكنش سيستم ايمني بدن را نسيت به سرطان تقويت مي كند.
- بازدارنده هاي كيناز: براي اكثر بيماران مبتلا به لوكمي مغزاستخواني مزمن، داروي imatinib mesylate (Gleevec) اولين روش درماني است. اين دارو نوعي داروي سرطان است كه بازدارنده كيناز ناميده مي شود. اين دارو به طور ويژه براي بازداشتن پروتئين BCR-ABL شاخته شده است و نشان داده است كه تاثيرات خوبي در درمان مراحل اوليه لوكمي مغزاستخواني مزمن دارد.
- ساير روش هاي دارو درماني: تري اكسيد آرسنيك و اسيد رتينوئيك آل ترنس (ATRA) داروهايي ضد سرطان هستند كه پزشكان ممكن است به تنهايي يا به همراه شيمي درماني براي درمان يك نوع خاص از لوكمي مغزاستخواني حاد كه لوكمي پرومي لوسيتيك ناميده مي شود، از آن استفاده كنند.
- اشعه درماني: در اشعه درماني از اشعه ايكس يا ساير اشعه هاي با انرژي بالا براي از بين بردن سلول هاي لوكمي و متوقف ساختن رشد آنها استفاده مي شود. اشعه درماني ممكن است در يك ناحيه خاص از بدن كه سلول هاي لوكمي در آن جمع شده اند، يا مستقيماً بر كل بدن، مورد استفاده قرار گيرد.
- پيوند مغزاستخوان: در اين عمليات مغز استخوان بيمار با يك مغزاستخوان سالم جايگزين مي شود. در اين روش درماني، مقدار بالايي شيمي درماني يا اشعه درماني روي فرد انجام يم شود كه مغز استخوان سازنده لوكمي را از بين مي برد. سپس اين مغزاستخوان با مغزاستخواني كه از يك دهنده همساز گرفته مي شود، جايگزين خواهد شد. در برخي موارد، مي تواند از مغز استخوان خود فرد نيز براي پيوند استفاده كرد.
- پيوند سلول بنيادين: پيوند سلول بنيادين شبيه به پيوند مغز استخوان است با اين تفاوت كه سلول ها از سلول هاي بنيادين كه در جريان خون گردش مي كنند گرفته مي شود. سلول هاي مورد استفاده براي پيوند مي توانند سلول عاي سالم خود فرد بوده يا از دهنده همساز گرفته شوند. پزشكان از اين روش درماني بيشتر از پيوند مغزاستخوان استفاده مي كنند چون نياز به زمان ريكاوري و احتمال عفونت كمتري است.
- آزمايشات باليني: برخي از افراد مبتلا به لوكمي ترجيح مي دهند تحت آزمايشات باليني قرار گيرند تا روش هاي درماني آزمايشي يا تركيبي از درمان هاي موجود را امتحان كنند.
- مراقبت هاي حمايتي (درمان حمايتي): مهم نيست كه چه نوع روش سرطان درماني را انتخاب مي كنيد، براي كنترل درد و عوارض جانبي آن هم نياز به دارو و درمان داريد.
مهارت هاي سازگاري
تشخيص لوكمي مي تواند بسيار ناراحت كننده باشد—به ويژه براي براي خانواده يك نوزاد تازه به دنيا آمده. يادتان باشد بيمارتان هرچقدر هم سخت و جدي باشد، تنها نيستيد. راهي كه در پيش رويتان است ممكن است آسان نباشد، اما اين روش ها و منابع مي تواند آن را برايتان ساده تر كند.
- بدانيد كه منتظر چه بايد باشيد: اگر پزشكان تشخيص داده اند كه شما يا فرزندتان مبتلا به لوكمي هستيد، همه چيز را درمورد نوع بيماري، مرحله، روش درماني و عوارض جانبي آن، پيدا كنيد. هرچه بيشتر درمورد بيمارتان بدانيد، براي درمان خود فعالتر خواهيد شد. علاوه بر صحبت كردن با پزشك خود، به دنبال منابع اطلاعاتي مطمئن ديگر مثل موسسات موجود براي افراد سرطاني هم باشيد.
- تصميم گيرنده باشيد: بااينكه ممكن است احساس خستگي يا نااميدي كنيد، اما اجازه ندهيد ديگران، از جمله خانواده يا پزشكتان، براي شما تصميم گيري كنند. در درمان خود نقش فعال داشته باشيد.
- يك سيستم حمايتي محكم بسازيد: داشتن يك سيستم حمايتي قوي و رفتار و گرايش مثبت مي تواند به شما براي كنار آمدن با مسائل، مشكلات، دردها، و اضطراب و استرس هايي كه برايتان پيش مي آيد كمك كند. براي اين منظور مي توانيد با افراديكه وضعيتي مشابه با خودتان را دارند ارتباط برقرار كنيد و از مشاوره هاي آنها استفاده كنيد.
- اهداف معقول داشته باشيد: داشتن هدف به شما كمك مي كند حس كنترل و هدفمندي داشته باشيد. اما اهدافي را انتخاب نكنيد كه نتوانيد به آنها دست يابيد. مثلاً شايد نتوانيد 40 ساعت در هفته كار كنيد اما مي توانيد حداقل پاره وقت به كارتان ادامه دهيد. درواقع، خيلي از افراد مبتلا به لوكمي درمي يابند كه ادامه كارشان بسيار برايشان مفيد است.
- براي خودتان وقت بگذاريد: خوب غذا خوردن و داشتن استراحت كافي به شما كمك مي كند خستگي و استرس كمتري را تجربه كنيد.
فعال بمانيد: ابتلا به سرطان به اين معنا نيست كه بايد دست از كارهايي كه سابقاً از انجام آن لذت مي برديد برداريد. اگر به اندازه اي احساس سلامتي مي كنيد كه كاري انجام دهيد، چراكه نه، كارتان را بكنيد. بايد سعي كنيد تا مي توانيد فعاليت داشته باشيد.
برچسب: ،
ادامه مطلب