قواعد طرح سوال
براساس روانشناسي يادگيري و آموزشي نظارت و ارزشيابي حلقه آخر فعاليتهاي آموزشي و تكميل كننده انجام آموزش محسوب مي شود و عمدتاً با هدف اصلاح و بهبود فرايند آموزش صورت مي گيرد. اساساً اطلاق مفهوم ((آموزش)) به يك فعاليت ، منوط به انجام ارزشيابي است. به اين ترتيب نظارت و ارزشيابي آموزشي يكي از مهمترين وظايف هر آموزش دهنده است و جزء لاينفكي از اجزاءيك برنامه آموزشي تلقي مي شود.
ابزار يا وسيله اي كه براي سنجش پيشرفت تحصيلي در موقعيت هاي آموزشي و تدريس به كار مي رود آزمون يا امتحان نام دارد.
دسته بندي انواع آزمون ها: 1-شفاهي
الف) گسترده پاسخ (انشايي)
2 -كتبي ب) محدود پاسخ
ج) گزيده پاسخ
آزمون هاي شفاهي:در اين آزمون ابتدا پرسش كننده ، پرسش ها را به صورت شفاهي مطرح مي كند و سپس پاسخ هاي فراگيران را يادداشت مي كند. پرسش و پاسخ هر دو به صورت شفاهي مطرح مي شوند.
آزمون هاي كتبي: تهيه اين دسته آزمون ها كه از متداول ترين آزمون هاي پيشرفت تحصيلي محسوب مي شود با آنكه به نظر ساده مي آيد مستلزم دقت ، تجربه و رعايت نكات چندي است كه در مورد آنها توضيح داده خواهد شد.
الف):آزمون هاي گسترده پاسخ : اين آزمون براي ارزشيابي برخي ازانواع تغييرات رفتاري ارزش زيادي دارد. ارزشيابي شونده در پاسخ دادن به سئوال ها ، محدوديت چنداني ندارد و آزاد است تا هر طور مايل است پاسخ خود را بپروراند.
.مزيت :
مزيت اين آزمون ها اين است كه آن ها براي اندازه گيري سطوح بالاي طبقه بندي هدف هاي آموزشي ( كاربرد ، تجزيه و تحليل ، تركيب و ارزشيابي ) بسيار مفيد تر از آزمون هاي كوتاه پاسخ و گزيده پاسخ هستند. ( پاسخ دهنده در بيان و ارائه پاسخ خود ، آزادي عمل بيشتري دارند.)
معايب:
1- در تصحيح برگه هاي آزمون انشايي ممكن است نظر شخص تصحيح كننده دخالت كند و از دقت و عينيت نمرات بكاهد.
2-ارزشيابي با استفاده از اين آزمون ها به ويژه زماني كه تعداد آزمون شونده زيادباشد وقت گير است.
3-اين نوع آزمون ها نمونه كوچكي از مطالب تدريس و هدف هاي آموزشي را به دست مي آورند و پوشش مناسبي بر تمامي مطالب و محتواي آموزشي ندارند.
مثال :
پايش ورشد كودكان وراه هاي انجام آنرا توضيح دهيد .
آزمون هاي گسترده پاسخ را چگونه تهيه كنيم:
الف)سئوال را طوري تهيه نماييد كه به طور مستقيم به هدف هاي آموزشي مورد اندازه گيري مربوط باشد.
ب) سئوال را طوري بنويسيد كه موضوع مهمي را در بر داشته باشد.
ج)سئوال را به گونه اي طرح نماييد كه حتي الامكان سطوح بالاتر هدفهاي شناختي را در بر داشته باشند .
د) سئوال آزمون را خيلي واضح و مشخص بنويسيد .
ه) در تهيه سئوالات گسترده پاسخ از كاربرد كلمات چه كسي ، چه وقت ، كجا و جز اينها كه به عنوان قيدهاي محدودكننده هستند خودداري كنيد.
و) از همه دانش آموزان بخواهيد كه به همه سئوال ها پاسخ دهند و از طرح سئوالات اضافه اي براي انتخاب دانش آموز از بين آنها بايد اجتناب شود.
ز) زمان كافي به پاسخ دهندگان بدهيد و براي هر سئوال وقت جداگانه اي پيشنهاد نماييد.
ح) با طرح سئوالاتي كه به پاسخ هاي كوتاه تري نياز دارند، تعداد سئوالات را افزايش دهيد .
ط) يك راهنماي پاسخ يا جواب نمونه تهيه نماييد و نكات كليدي و مهم پاسخ ها را در آن مشخص نماييد.
ي ) پاسخ هاي هر سئوال را يك به يك بررسي نماييد و پس از ارزشيابي يك سئوال از تمامي دانش آموزان ، پاسخ سئوال بعدي را بخوانيد.
ك ) اشتباهات در پاسخ ها را مهم تلقي نماييد ودر پي علل و مشكلات يادگيرنده در پاسخ دهي باشيد .
ب – آزمون هاي محدود پاسخ :
آزمون هاي محدود پاسخ در واقع حد واسط بين آزمون هاي گسترده پاسخ و آزمون هاي گزيده پاسخ هستند و همانطور كه از عنوان آن برمي آيد پاسخي بسيار كوتاه و مختصر ، در حد يك جمله دارد . به عبارت ديگر ، مي توان يك سئوال گسترده پاسخ را به چند سئوال محدود پاسخ تجزيه كرد. اما بايد در نظر داشت كه هريك از اين آزمون ها براي منظور و مقاصد ويژه اي به كار مي روند .آزمون هاي محدود پاسخ معمولاً براي ارزشيابي و دستيابي به اهداف پايين تر سطح شناختي مناسب ترند و ارزشيابي توانايي هاي بالاتر شناختي به وسيله اين گونه سئوال ها دشوار است .
آزمون هاي محدود پاسخ بصورت يك جمله استفهامي هستند و آزمون شونده بايد پاسخ كوتاهي به آن بدهد .
مثال :
بافت را تعريف كنيد ؟
اين نوع سئوال را مي توان بصورت سئوالات كامل كردني نيز مطرح نمود .
مثال 1 :
افرادي كه به خدمات موجود در يك برنامه نياز دارند و مي بايست آنها را دريافت كنند ... ناميده مي شوند .
مثال 2:
در مقابل هر يك از اندام هاي زير ، دستگاه مربوط به آن را بنوسيد .
1- مغز .................. 2- طحال ................ 3- مري ..................... 4- زبان ........................
سئوال هاي آزمون هاي محدود پاسخ را چگونه طراحي كنيم ؟
سئوال :
الف – سعي كنيد هر يك از سئوالات ، مطلب مهمي را اندازه گيري كند .
ب – سئوالات بطور واضح و مشخص ، مطلب خاصي را در نظر داشته باشد .
ج – براي سئوال هايي كه پاسخ عددي دارند واحد مقياس و ميزان وقت را كه در مقدار محاسبات بايد رعايت شود را مشخص نماييد.
د- در سئوالات كامل كردني تنها عبارات ويا كلمات مهم را حذف كنيد .
ه – چنانچه از انواع مختلف سئوال هاي محدود پاسخ مي خواهيد استفاده كنيد آن ها را به ترتيب در كنار يكديگر قرار دهيد.
و-تعداد زيادي جاي خالي در سئوال هاي كامل كردني منظور نكنيد.
ج)آزمون هاي گزيده پاسخ(عيني)
در سئوا ل هاي گزيده پاسخ ، ارزشيابي شونده بايد جواب سئوال را از بين گزينه هايي كه در اختيار او گذاشته شده انتخاب نمايد . اين نوع آزمون ها به علت اينكه در تصحيح پاسخ ها ، نظر شخصي تصحيح كننده دخالتي ندارد و اين كار به صورت عيني (غير ذهني) انجام مي شود به آزمون هاي عيني شناخته مي شوند.سئوال هاي عيني به ويژه چند گزينه اي را مي توان براي ارزشيابي بسياري از اهداف آموزشي به كار بردو به شرط رعايت اصول و قواعد تهيه آن ، نتايج قابل اعتمادتري را انتظار داشت. ( سئوالهايي كه بيش از دو گزينه در اختيار فراگيران مي گذارند سئوالهاي چند گزينه اي ناميده مي شوند)
يك سئوال گزيده پاسخ ، از يك پرسش و تعداد معدودي گزينه تشكيل مي شود . بر حسب اينكه گزينه ها چه تعدادي باشند ، شكل هاي متفاوتي از قبيل : صحيح/غلط (دو گزينه اي) يا چهار گزينه اي به خود گيرد.
v هر سئوال چند گزينه اي از قسمت هايي به شرح زير تشكيل شده است :
1. قسمت اصلي سئوال كه متن سئوال (تنه) را شامل مي شود. (تنه يا متن اصلي سئوال مي تواند به صورت جمله سئوالي يا جمله ناقص نوشته شود).
2.گزينه ها به دوصورت نوشته مي شوند :
الف : گزينه درست يا بهترين پاسخ
ب :گزينه هاي گمراه كننده يا انحرافي
(پاسخ ها كه يكي از آن ها پاسخ درست سئوال است . ساير پاسخ ها نقش تشخيصي براي پاسخ دهندگاني را دارند كه پاسخ درست را نمي دانند واصطلاحا"((گزينه هاي انحرافي)) ناميده مي شوند. گزينه هاي انحرافي نبايد كاملا"غلط باشند .، بلكه بايد به شكلي در بر دارنده پاسخي مرتبط با موضوع مورد سئوال باشد. اين گزينه هاي انحرافي اهميت زيادي در پي بردن به آموخته هاي نامطلوب ياد گيرندگان دارند ).
شاخص هاي آزمون ها :
خصوصيت تمام اندازه گيري ها اين است كه خطا در آنها وجود دارد . براي اينكه مقدار خطاي آزمون ها كم شود چند ويژگي زير را بايد دارا باشند :
ü پايايي : يك آزمون هنگامي از پايايي و ثبات برخودار است كه اگر آنرا در دو موقعيت جداگانه به يك دانشجو بدهيم ، نتايج مشابهي به دست آيد .
ü روائي (اعتبار ) : آزموني اعتبار دارد كه هدف آموزش را بسنجد . چيزي را كه مي خواهيم بسنجيم را بسنجد . مثلاً وقتي قرار است سواد دانشجو را بسنجيم ابتكار او را نسنجد .
ü عيني باشد : آزموني از عينيت برخودار است كه اگر دو مصحح آنرا تصحيح نمايند ، يك نتيجه بدست آيد.
ü عملي باشد : آزموني كه برگزار مي شود بايد در مدت زمان مناسبي اجرا شده و نمره گذاري آن نيز به آساني صورت گيرد و تفسير نتايج آن هيچ ابهامي نداشته باشد.
ü براي دانشجو قابل پيش بيني باشد : هدف آموزش وارزيابي بايد يكسان باشد .چنانچه اهداف آموزش در ابتداي دوره به درستي تعيين شده ودانشجويان از آن مطلع باشند ، در اين صورت دانشجويان مي توانند سئوالات امتحاني را پيش بيني كنند . اگر بعد از اجراي آزمون دانشجويان بگويند ( ما انتظار چنين سئوالاتي را نداشتيم ) شيوه ارزشيابي سئوال برانگيز است .
ü عادلانه باشد : منصفانه باشد و فراگير را گمراه نكند .
سئوالات عيني (چند گزينه اي) را چگونه طرح كنيم؟
سئوالات بايد طوري نوشته شود كه تنها به وسيله كساني كه هدف مورد اندازه گيري (پاسخ درست) سئوال را مي دانند به درستي پاسخ داده شود ، وكساني كه تسلط كامل بر مطلب ندارند ، نتوانند پاسخ درست آن راانتخاب نمايند . با رعايت موارد زير مي توانيد به تهيه سئوالات عيني اقدام نماييد.
قواعد طراحي سئوالات چند گزينه اي
1- هرسئوال بايد يك موضوع مهم يا يك هدف آموزشي را اندازه بگيرد.
2- بيشتر از يك مسئله يا يك مطلب در هر سئوال نگنجانيد.
3- سئوالات را كاملاً روشن و واضح بنويسيد و از عبارت وكلمات قابل فهم آزمون شوندگان استفاده كنيد. براي فهميدن سئوال نيازي به خواندن گزينه ها نباشد.
مثال :
نامناسب : سئوالات چند گزينه اي مي توانند ...
مناسب : سئوال هاي چند گزينه اي براي اندازه گيري چه هدف هاي مناسب مي باشند ؟
4- از تكرار مطالب در گزينه خودداري كنيد .
مثال :
نامناسب : (( همه دانش آموزان 13 تا 15 ساله اي كه در مدارس ثبت نام مي كنند)) ...
الف – در واقع يك نمونه تشكيل مي دهند . ب- در واقع يك جامعه محدود تشكيل مي دهند .
ج – در واقع يك جامعه نامحدود تشكيل مي دهند . د- در واقع يك واحد نمونه برداري تشكيل مي دهند .
مناسب : (( همه دانش آموزان 13 تا 15 ساله اي كه در مدارس ثبت نام مي كنند)) ... در واقع يك ....را تشكيل مي دهند .
الف – نمونه ب – جامعه محدود ج – جامعه نامحدود د- واحد نمونه برداري
5- مطالب مورد سئوال ( اصلي ) را به طور كامل در تنه سئوال بنويسيد.
مثال :
نامناسب :
جدول مشخصات آزمون :
الف – نشان مي دهد كه چگونه مي توان از آزمون براي بهبود امر آموزش و يادگيري استفاده كرد .
ب- نمونه بهتري از محتواي درس و هدفهاي آموزشي را مشخص مي كند .
ج- روش مورد استفاده از تصحيح پاسخ هاي آزمون را مشخص مي كند .
د- عينيت آزمون را افزايش مي دهد .
مناسب :
مهمترين فايده كاربرد جدول مشخصات درتهيه آزمون هاي پيشرفت تحصيلي آن است كه:
الف-آموزش و يادگيري را بهبود مي بخشد.
ب-نمونه بهتري از محتواي روش و هدف هاي آموزشي به دست مي دهد.
ج-روش مورد استفاده در تصحيح پاسخ هاي آزمون را مشخص مي كند.
د- عينيت آزمون را افزايش مي دهد .
6- تنه سئوال حتي الامكان بايد كوتاه نوشته شود و از آوردن اطلاعات اضافي اجتناب شود .
مثال :
نامناسب : سئوال چند گزينه اي يكي از انواع سئوال هاست چگونه مي توان اين گونه سئوال ها را براي اندازه گيري توانايي تحليل يك متن بكار برد .
مناسب : چگونه مي توان سئوال هاي چند گزينه اي را براي اندازه گيري توانايي تحليل متن بكار برد ؟
7- همه گزينه هاي يك سئوال بايد متجانس و به موضوع واحدي مربوط باشد .
مثال :
نامناسب : كدام يك از مطالب زير درست است ؟
الف – سئوالات گسترده پاسخ ، بهترين نوع سئوال براي ارزشيابي هدفهاي طبقات تركيب و ارزشيابي هستند .
ب- جدول مشخصات براي آزمون هاي گسترده پاسخ مفيد نيست .
ج- سئوالات عيني را تنها در كلاسهاي دانشگاه مي توان به اجرا در آورد .
د- هدف هاي رفتاري از ديرباز مورد استفاده مربيان قرار داشته اند .
مناسب : در رابطه با استفاده از سئوالات گسترده پاسخ وارزشيابي هدف هاي مختلف آموزشي بايد گفت كه :
الف – سئوالات انشايي بهترين نوع سوال براي ارزشيابي هدف هاي طبقات تركيب و ارزشيابي هستند .
ب- سئوالات انشايي براي ارزشيابي هدف هاي هيچ يك از طبقات حيطه شناختي مفيد نيستند .
ج- بين سئوالات انشايي و عيني از نظر ارزشيابي هدف هاي گوناگون ، چندان تفاوتي وجود ندارد .
د- بهتر است از سئوالات انشايي به ندرت استفاده شود .
8- تنه سئوال از نظر دستوري نبايد طوري نوشته شود كه دانشجو را به پاسخ صحيح راهنمايي كند . مثلاً
( اگر تنه سئوال طوري نوشته شود كه پاسخ الزاماً جمع باشد و در ميان پاسخ هاي پيشنهادي نيز تنها يك پاسخ جمع و سه پاسخ مفرد باشد ، بديهي است كه تنه سئوال پاسخ را نشان خواهد داد.
مثال :
نامناسب : همسايه هاي شرقي ايران كدام كشورهاست ؟
الف – جمهوري آذربايجان ب – عراق ج – افغانستان و پاكستان د – تركيه
مناسب : همسايه هاي شرقي ايران كدام كشورهاست ؟
الف – آذربايجان و قزاقستان ب – عراق و تركيه ج – افغانستان و پاكستان د – كويت وبحرين
9- سئوال را طوري بنويسيد كه پاسخ درست يا قطعاً درست ترين پاسخ باشد.
مثال :
نامناسب : تاثير انجام واكسيناسيون در بدن چيست ؟
الف –تحريك سيستم ايمني ب-ساخت پادتن
ج –جلوگيري از ابتلاي فرد به عفونت د- بروز نشانه هاي ضعيف يك بيماري
مناسب : هدف از انجام واكسناسيون چيست ؟
الف –تحريك سيستم ايمني ب-ساخت پادتن
ج –جلوگيري از ابتلاي فرد به برخي عفونت ها د- بروز نشانه هاي ضعيف يك بيماري
10- براي اندازه گيري فرايندهاي پيچيده ذهني از موقعيت هاي و مطالب تازه و بديع تازه استفاده كنيد .
مثال :
سئوال حفظي :
كداميك از موارد زير ، وقتي در بدن مصرف شود ، بيشترين مقدار كا لري را توليد مي كند ؟
الف – يك گرم چربي ب- يك گرم شكر
ج- يك گرم نشاسته د- يك گرم پروتئين
سئوال كاربردي:
كدام يك از مواد زير اگر از غذاهاي روزانه حذف شود ، بيشترين مقدار كاهش كالري را سبب مي شود ؟
الف – يك قاشق سر صاف كره ب- يك قاشق سرصاف شكر
ج- يك قاشق سر صاف برنج د- يك قاشق سر صاف ماست
11- گزينه هاي انحرافي را طوري بنويسيد كه توجه آزمون شوندگان بي اطلاع از موضوع سئوال را بخود جلب كند.
مثال :
نامناسب : كتاب (( بوف كور )) را چه كسي نوشته است ؟
الف – سعدي ب – صادق هدايت
ج – حافظ د – صادق چوبك
گزينه هاي الف و ج آن قدر نامربوط است كه بعيد به نظر مي رسد كسي آنها را برگزيند.
12- گزينه هاي هر سئوال را طوري بنويسيد كه از نظر دستوري وجمله بندي به نحو درست مكمل متن سئوال باشد .
13- از بكار بردن اشاره هاي دستوري نامربوط وغيره خودداري كنيد .
14- در سئوالات منفي ، كلمات منفي را برجسته جلوه دهيد . ( پيشنهاد مي شود تنه سئوالات به صورت مثبت نوشته شود .)
15- در نوشتن سئوالاتي كه در آنها متن سئوال منفي و گزينه هاي هم منفي هستند يعني منفي مضاعف احتراز كنيد.
ادامه مطلب
